W oparach Impulsu

A w kuźni Impulsu, jak zwykle – wrze. Wśród gorących nowości na plan pierwszy wysuwają się trzy: Etyka w medycynie – wczoraj i dziś. Wybrane zagadnienia pod red. Krystyny Basińskiej i Jacka Halasza, pierwszy tom Współczesnej przestrzeni edukacyjnej pod red. Wiktora Żłobickiego oraz Kultura popularna i tożsamość młodzieży. W niewoli władzy i wolności Zbyszko Melosika. Na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza ta ostatnia, kontynuująca sukces poprzednich książek (Kryzys męskości w kulturze współczesnej, 2007 oraz Tożsamość, ciało i władza w kulturze instant,2010), nie będąca niczym innym jak procesem demaskatorskim, gdzie w roli podsądnego występuje despotyczny demokratyzm, bo chyba o taką grę słów można się pokusić w przypadku systemu, który, przy pozorach swobody, w ukryty sposób „pozbawia obywateli ich podmiotowości”, wedle określenia jednego z Recenzentów. Podstawowa teza Autora, znanego socjologa kultury i edukacji, odnosi się do przekonania, że współczesny człowiek żyje jednocześnie w dwóch równorzędnych rzeczywistościach. Pierwsza z nich działa w oparciu o zasadę wolności jednostki w kwestii kreowania własnej biografii, natomiast druga z rzeczywistości działa w sposób odwrotny: jej logika wspiera się na potężnych, narzuconych odgórnie regulatorach tożsamości i życia społecznego. W jestestwo współczesnego człowieka wpisana jest więc podstawowa sprzeczność: oto, z jednej strony, zorientowane jest na swobodne dryfowanie po różnych sferach (pop)kultury, na przyjemność, afektywność i konsumpcję, jednak z drugiej, w sferze relacji z biurokracjami i instytucjami, jak również w sferze prawnej czy medycznej, obowiązuje je – pod groźbą różnorodnych formalnych lub społecznych sankcji – maksymalny racjonalizm, zdyscyplinowanie i regulacja. Co ciekawe, podobny dualizm przestał budzić u współczesnych „poczucie schizofrenii”, nauczyli się bowiem „przerzucać zwrotnicę” z jednego bieguna swej tożsamości na drugi – w konsekwencji postmodernistyczne rozproszenie kulturowe splata się z modernistyczną tendencją do biurokratycznej i instytucjonalnej uniformizacji. Niespodziewanie w zakończeniu książki Autor podejmuje próbę umieszczenia analiz i interpretacji, zawartych w poszczególnych jej częściach i rozdziałach, w kontekście pedagogicznym. W tej części Zbyszko Melosik prezentuje niespodziewany powrót do przeszłości – do pewnych tradycyjnych propozycji w zakresie wychowania. Wydaje się, jak gdyby świat, który opisał tak znakomicie na kartach swojej książki, nieco go przeraził…

     Podejmowane przez Melosika kwestie bez wahania można określić mianem etycznych. O ile jednak Kultura popularna... omawia problematykę w skali makro, o tyle Etyka w medycynie bierze pod lupę konkretną sferę życia, czyli medycynę i jej tajemnice. Monografia gdańskich naukowców prezentuje zagadnienie etyki w sposób kompleksowy, odwołania historyczne przeplatając z aspektami praktycznymi. Układ ten jest głęboko przemyślany; postulowany powrót do źródeł, przypomnienie założeń, jakie przyświecały początkom etyki lekarskiej – Hipokratesowi czy też pierwszym medykom chrześcijańskim – ma swój cel dydaktyczny: dopiero na tym tle można dostrzec współczesne wypaczenia oraz kręte ścieżki absurdu, jaki coraz częściej rządzi dziedziną, którą z założenia kierować winien szlachetny idealizm. Nie dziwi zatem zapalczywy ton, z jakim omawiane są współczesne problemy służby zdrowia oraz – na drugim biegunie tematycznym – status bioetyki jako nauki dotykającej zagadnień szczególnie delikatnych.

Współczesna przestrzeń edukacyjna pozwala Czytelnikowi na głęboki oddech i zmianę perspektywy. Nie bez powodu Wiktor Żłobicki pracuje już nad drugim tomem, kontynuującym sens tomu pierwszego. Osią, wokół której narasta problematyka Genezy, przemian i nowych znaczeń (bo taki podtytuł nosi tom pierwszy), jest pojęcie przestrzeni, robiącym zawrotną karierę w badaniach naukowych ostatnich lat. Przestrzeń jako pojęcie z pogranicza filozofii i nauk społecznych zostaje tu zaadaptowane na potrzeby pedagogiki, która dodatkowo podkreśla wymiarowość i złożoność relacji w jej obrębie. I tak kolejne artykuły tego tomu podejmuję zagadnienie kreacji i współtworzenia współczesnej przestrzeni edukacyjnej, gdzie podmiotami/obiektami działań pozostają pospołu nauczyciele i uczniowie, wzajemnie narzucający reguły gry dydaktycznej. Nieco inaczej relacje te wyglądają na linii jednostka – instytucja czy choćby, z nieco innej perspektywy, między etyką a polityką, bo i tak można określić źródła współczesnej edukacji. Tom, na który składają się cztery odrębne tematycznie części, stanowi fascynujący przyczynek do badań nad złożonością i niejednoznacznością kondycji dzisiejszej pedagogiki.