Edmund Niziurski nie żyje

Złych wiadomości dla literatury tej jesieni nie koniec. 10 października 2013 zmarł Edmund Niziurski, polski prozaik, publicysta, scenarzysta i dramaturg, a także socjolog i prawnik. Informację potwierdza Polska Sekcja IBBY. 

Niziurski był twórcaą popularnych książek dla dorosłych i młodzieży, cechujących się charakterystycznym, nieco absurdalnym humorem językowym. Najbardziej znane to: Księga urwisów (1954 – szkolna lektura w 1978 wpisana na Listę Honorową IBBY), Sposób na Alcybiadesa (1964 – szkolna lektura w 1978 wpisana na Listę Honorową IBBY), Niewiarygodne przygody Marka Piegusa (nagroda "Orle Pióro" przyznana przez czytelników "Płomyka" w 1970 r.), Klub włóczykijów, Naprzód, Wspaniali!, Adelo, zrozum mnie!, Żaba, pozbieraj się!, Awantura w Niekłaju, Siódme wtajemniczenie.

Niziurski urodził się 10 lipca 1925r. w Kielcach w rodzinie urzędniczej - był syn Stanisława Niziurskiego, urzędnika państwowego, i Leokadii z Grethów. Był najstarszym spośród trojga rodzeństwa (brat Mirosław i siostra Zofia). Uczył się w Gimnazjum im. Śniadeckiego w Kielcach, jednak naukę przerwała wojna. Wraz z rodziną został ewakuowany na Węgry, gdzie kontynuował naukę w gimnazjum polskim dla uchodźców. Do Polski wrócił w 1940 r. Pracował jako robotnik w Hucie "Ludwików" i praktykant rolny w majątku Jeleniec pod Ostrowcem Świętokrzyskim. Uczył się na tajnych kompletach w Ostrowcu i w 1943 r. zdał egzamin maturalny; w tym samym roku rozpoczął eksternistyczne studia prawnicze na tajnych kompletach w Jeleńcu. Po zakończeniu wojny kontynuował studia prawnicze w kieleckiej filii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Studiował równocześnie dziennikarstwo na Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Krakowie (1946–1947) i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1947). W 1947 r. ukończył studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra. Ożenił się w 1947 r. z Zofią Barbarą Kowalską. Mieszkał i pracował w Katowicach i Kielcach, a od 1952 r. w Warszawie. Pracował w redakcji tygodnika "Wieś", rozwijając równocześnie własną twórczość literacką. W 1951 r. został członkiem Związku Literatów Polskich, a w 1952 r. członkiem ZAiKS. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

19 grudnia 2008 z rąk ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego odebrał Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis".

Debiutował w 1944 w wydawanym przez Armię Krajową "Biuletynie Informacyjnym", w którym opublikował wiersz. Po wojnie współpracował z czasopismami "Płomyk", "Świat Młodych", "Wieś" oraz z Polskim Radiem jako autor słuchowisk. Popularność i uznanie przyniosły mu utwory dla dzieci i młodzieży, pisane żywo i barwnie, lecz i skłaniające do refleksji. Dla czytelnika dorosłego Niziurski napisał takie powieści, jak Przystań Eskulapa (1958, powieść sensacyjna), Pięć manekinów (1959, powieść kryminalna), Salon wytrzeźwień (1964), Wyraj (1964), Eminencje i bałłabancje (1975). Jego książki przekładano na wiele języków, w tym... chiński!

Powieści Niziurskiego cechuje dynamiczna akcja, której towarzyszą często wątki sensacyjne. Czytelnicy pokochali je za niezwykłe poczucie humoru w narracji. Rzeczywistość ukazywana jest z perspektywy ucznia, szkoła to miejsce do pewnego stopnia opresyjne. Jednak owe uciążliwości potraktowane były z dużą dozą poczucia humoru, co łagodziło ocenę szkoły. Dydaktyczne bywa obecny w twórczości Niziurskiego, jednak jest delikatny, nie narzuca się czytelnikowi.

Niziurski był silnie związany z Kielecczyzną. Akcja kilku powieści rozgrywa się w fikcyjnych miejscowościach: Wilczków w Księdze urwisów, Niekłaj, Odrzywoły, które można umiejscowić w tym regionie. Niektóre opowiadania (Dzwonnik od świętego Floriana) rozgrywają się w okresie międzywojennym i upamiętniają wielkie strajki chłopskie w okresie sanacji.

W późniejszych utworach Niziurski często odwoływał się do konwencji realizmu magicznego (Siódme wtajemniczenie, 1969) czy groteski (Awantury kosmiczne), co przyniosło mu spore uznanie krytyki. Wymowa kolejnych książek staje się coraz bardziej pesymistyczna, charakterystycznymi postaciami stają się outsiderzy, nie mogący dopasować się do szkolnego otoczenia, w którym niebezpieczni są nie tylko nauczyciele, ale także inni uczniowie.

Twórczość Niziurskiego charakteryzuje niezwykły humor językowy. Charakterystycznym elementem powieści pisarza są znaczące czy groteskowe nazwiska i imiona, np. Wieńczysław Nieszczególny, Chryzostom Cherlawy, Zygmunt Gnacki itd. Język, jakim mówią bohaterowie, to barwna mieszanina autentycznego slangu młodzieżowego, języka naukowego i kreacji autorskiej. Niziurski był dobrym obserwatorem życia młodzieży, ale jego powieści powstawały lata temu, stąd język ten wydawac się dziś może anachroniczny. Jednak diagnoza społeczności szkolnej pozostaje nadal aktualna, a powieści Niziurskiego wciąż bawią, wpisując się trwale w kanon polskiej literatury dla młodych czytelników.  

fot. wikipedia.org