(Prawie) wszystko o Nietzschem

Officyna otwiera serię „Dzieł Wszystkich” Friedricha Nietzschego. W skład komitetu redakcyjnego czuwającego nad serią wchodzą: B. Banasiak (przewodniczący), H. Benisz, Z. Kuderowicz, A. Lewandowski, K. Matuszewski, P. Pieniążek, K. Sauerland, C. Wodziński, M. Żelazny.

Wydany właśnie tom 1a zawiera Narodziny tragedii w nowym przekładzie Pawła Pieniążka oraz Niewczesne rozważania we wznowionym, od dawna niedostępnym przekładzie Małgorzaty Łukasiewicz. Oba dzieła poprzedzone są przedmowami P. Pieniążka i B. Banasiaka.

Narodziny tragedii i Niewczesne rozważania stanowią pierwsze filozoficzne prace Nietzschego, w których występują postaci oraz problematyka przewijające się w całej jego twórczości (Dionizos, Apollo, Sokrates, Platon, Wagner, Shopenhauer, tragedia grecka, problem historii oraz nihilizmu), co czyni z tych dzieł „wprowadzenie” do całej twórczości Nietzschego. 

Mymi Narodzinami tragedii osiągnąłem to, że jestem dzisiaj najbardziej niepożądanym filologiem, i to, że z zamiaru tych, którzy chcieliby się ze mną sprzymierzyć, czynię prawdziwy cud zuchwałości, taka panuje zgodność co do potępienia mnie - pisał w roku wydania swego pierwszego dzieła Nietzsche. Chyba uwzględniał możliwość takiej opinii, bo już podczas końcowych prac nad książką odnotował, że nie wyklucza jakiegoś „krzyku oburzenia”. Nic zatem dziwnego, że „Nietzsche czuje się kimś niewczesnym — «nie na czasie», i odkrywa nieprzystawalność myśliciela prywatnego i profesora publicznego”. Ale uniwersytecka „śmierć” filologa (odbiór Narodzin w środowisku filologów był zdecydowanie negatywny) to zarazem „narodziny” filozofa - podkreśla B. Banasiak w przedmowie do książki. 

- Zasadniczą treścią Niewczesnych rozważań jest krytyczna diagnoza świata nowoczesnego oraz analiza źródeł jego kryzysu – podkreśla z kolei P. Pieniążek. - Źródła te Nietzsche rozpoznaje w historyzmie, w „chorobie historii” i aby ją wyjaśnić, podnosi – i tu pojawia się zarodek filozofii życia – kwestię miejsca i znaczenia historii w egzystencji ludzkiej. 

W późniejszej filozofii Nietzschego znajdziemy wiele innych motywów i wątków przejętych z Niewczesnych rozważań i rozwijanych właśnie w perspektywie woli mocy i nihilizmu, np. diagnozę nowoczesności z jej dualistycznym rozszczepieniem egzystencji ludzkiej; krytykę historyzmu i nowoczesnego pluralizmu; fenomenologię świadomości nowoczesnej, na której Nietzsche oprze swą krytykę dekadencji jako przejawu późnego romantyzmu; teorię sił, na której zbuduje koncept woli mocy i której prefiguracją była aktywistyczna teoria osobowości z Niewczesnych rozważań – wola mocy jest hierarchiczną, umożliwiającą twórcze działanie jednością sił; teoria ta posłuży zresztą do krytyki dekadencji ujętej w kategoriach stawania się nietwórczego (siły pozbawione twórczej jedności działają irracjonalnie, oparte są na przypadkowej dominacji jednej siły, niezdolnej do zapanowania nad innymi). Można by wskazać jeszcze wiele innych wątków, np. pierwotnego chrześcijaństwa, zdeformowanego i zawłaszczonego przez chrześcijaństwo dogmatyczno-instytucjonalne (wątek ten Nietzsche podejmie w swej analizie Jezusa w Antychrześcijaninie).

Niewczesne rozważania i późniejszą filozofię Nietzschego łączy jeszcze jedno, a mianowicie ta sama, fundamentalna trudność: jak w świecie nihilistycznej, sceptycko-relatywistycznej destrukcji wszelkich ideałów i wartości ugruntować pozory aktywne, stymulujące twórczą aktywność jednostek, pozory, które, z jednej strony, mają być skończone, i uświadamiane właśnie jako skończone, lecz które, z drugiej strony, w przeciwieństwie do nihilistycznych, mają mieć charakter bezwzględny i bezwarunkowy.

W najbliższych tygodniach ukażą się dwa kolejne tomy, które pozwolą polskiemu czytelnikowi poznać nieznane do tej pory po polsku Notatki (Nachlass) Nietzschego. Będą to:

Tom 12 – Notatki z lat 1885-1887, przekł. M. Kopij, G. Sowinski, z przedmową A. Lewandowskiego;

Tom 13 – Notatki z lat 1887-1889, przekł. i przedmowa P. Pieniążek.

Więcej o inicjatywie:

Na polskim rynku wydawniczym istnieją, z jednej strony, kilkunastotomowa, ale wybiórcza edycja pism Nietzschego, przełożonych przed stu laty, niekiedy nie dość precyzyjnie, a językowo często anachronicznie, z drugiej zaś, dość już liczne nowe przekłady, ale dokonywane bez koordynacji i uzgodnień terminologicznych, a więc bez ujednolicających ram redakcyjno-krytycznych. Z kolei obszerne (kilkutomowe) notatki i szkice (Nachlass) Nietzschego są – poza wyimkami – zupełnie nieznane polskiemu czytelnikowi, a listy – jedynie w wąskim wyborze.

Wznawianie rozproszonych tłumaczeń dzieł Nietzschego (w tym wątpliwej, bo przecież zredagowanej przez siostrę filozofa Woli mocy) mija się z celem, natomiast podejmowanie jednostkowych wysiłków – z inicjatywy wielu tłumaczy, badaczy i wydawców – wydaje się podejściem nie dość całościowym. W oczywisty bowiem sposób brakuje – zgodnej ze światowymi standardami edytorskimi i badawczymi – jednolitej, pełnej, krytycznej edycji pism „wielkiego filologa”, uzgodnionej redakcyjnie, i rzetelnie badawczo skomentowanej, dającej zatem możliwość pełnego dostępu czytelnikowi do tej myśli.

W tej sytuacji Officyna uznała, że podjęcie takiej inicjatywy jest i sensowne, i potrzebne.

Chcąc zapewnić jak najwyższy poziom inicjatywy, do współpracy wydawca zaprosił – w roli komentatorskiej, opiniodawczej i konsultacyjnej – wybitnych znawców Nietzschego i współczesnej (XIX i XX-wiecznej) filozofii niemieckiej (Kuderowicz, Wodziński, Żelazny) oraz – ze względu na specyfikę recepcji tej myśli (tzw. „drugi renesans” nietzscheanizmu – po pierwszym: Löwith, Jaspers, Heidegger, Fink – dokonał się we Francji) – francuskiej (Banasiak, Matuszewski, Pieniążek), autorów wielu książek i artykułów (często nader licznych: Benisz, Kuderowicz, Pieniążek, Żelazny) o „wielkim filologu” oraz germanistów (Sauerland), a także twórców inicjatywy konferencyjno-wydawniczej: Nietzsche seminarium. Krótko mówiąc: są to badacze, za sprawą których myśl autora Zaratustry jest stale i wyraźnie obecna w polskiej humanistyce.

Pozytywnie do przedsięwzięcia odniosła się także większość zaproszonych do współpracy znanych tłumaczy poszczególnych dzieł Nietzschego, a także doświadczeni redaktorzy: Robert Mitoraj i Grzegorz Sowinski.

W dalszej perspektywie wydawnictwo planuje publikację przekładu Listów wszystkich (8 tomów) Friedricha Nietzschego, na podstawie: Sämtliche Briefe. Kritische Studienausgabe [KSB], hrsg. von Giorgio Colli und Mazzino Montinari, München und New York 1986, oraz jego prac filologicznych.

Równolegle Officyna publikuje komentarze do dzieł „wielkiego filologa”, w serii „Nietzsche” pod red. Pawła Pieniążka. 

W serii „Nietzsche” ukazały się:

Gilles Deleuze, Nietzsche, przekł. B. Banasiak (wydanie uzupełnione i poprawione), z przedmową A. Lewandowskiego i posłowiem B. Banasiaka, Łódź 2012;

Gilles Deleuze, Nietzsche i filozofia, przekł. i posłowie B. Banasiak (wydanie uzupełnione i poprawione), z przedmową A. Kucnera, Łódź 2012;

Karl Jaspers, Nietzsche. Wprowadzenie do rozumienia jego filozofii, przekł. D. Stroińska, z przedmową A. Lewandowskiego, Łódź 2012;

Jacques Derrida, Ostrogi. Style Nietzschego, przekł. i przedmowa B. Banasiak, Łódź 2012.

Więcej o inicjatywie:

Seria „Nietzsche” ma na celu prezentację najgłośniejszych i najciekawszych opracowań myśli „wielkiego filologa”, zarówno należących do tradycji (niemieckie odczytania autorstwa Jaspersa, Löwitha, Finka, Simmla), względnie nowszych (francuskie interpretacje pióra Deleuze’a, Derridy, Klossowskiego, Bataille’a), jak i najnowszych (powstałych na gruncie amerykańskim m.in. Kaufmanna czy Schachta). Intencją inicjatorów serii jest pokazanie jak najszerszego spektrum odczytań dzieła Nietzscheańskiego, które wciąż jest żywe i wciąż silnie inspiruje.