Milan Kundera – pisarz czy donosiciel?

Czeskie media poinformowały wczoraj, że czeski pisarz, Milan Kundera, w latach pięćdziesiątych wydał czechosłowackiej służbie bezpieczeństwa przyjaciela swej koleżanki. Pilot Miroslav Dvorzaczek został aresztowany po tym, jak donos na niego złożył studiujący na Wydziale Filmowym i Telewizyjnym praskiej akademii literat, uznawany dziś za jednego z najwybitniejszych pisarzy XX wieku. Sensacyjną wiadomość zaserwowała widzom telewizja CzT, odwołując się do najnowszego wydania pisma „Respekt”. 

- To bardzo prawdopodobne, że Dvorzaczka aresztowano na podstawie informacji Milana Kundery. Dvorzaczkowi groziła nawet kara śmierci, lecz ostatecznie skazano go na 22 lata więzienia i spędził w niewoli 14 lat – powiedział cytowany przez agencję CzTK historyk praskiego Instytutu ds. Badań Reżimów Totalitarnych (USTR) Vojtiech Ripka. 

Sam aresztowany do dziś mieszka w Szwecji. Gdy opuścił więzienie, wyjechał z kraju i zaczął współpracę z zachodnim wywiadem. Do niedawna myślał, że służbom wydała go dawna przyjaciółka z akademika. 
Za: onet.pl, PAP

Polski wydawca (Państwowy Instytut Wydawniczy) o twórczości Kundery:

MILAN KUNDERA 
Jeden z najwybitniejszych pisarzy czeskich (ur. 1929).
Rozpoczął twórczość od kompozycji muzycznych, poezji i sztuk teatralnych, lecz zrealizował się w pełni jako prozaik, zwłaszcza powieściopisarz.
Urodzony w Brnie, syn pianisty, profesora Akademii Muzycznej im. Leoša Janáčka, za młodu próbował swych sił na polu muzyki. Studiów filologicznych na Uniwersytecie Karola w Pradze nie dane mu było dokończyć. Po usunięciu z uniwersytetu zarabiał na życie grą w zespole muzycznym występującym w lokalach gastronomicznych. W 1958 uzyskał dyplom na wydziale filmowym praskiej Wyższej Szkoły Artystycznej (AMU). Później pracował na tym wydziale jako asystent, z czasem otrzymał tytuł docenta (prowadził zajęcia z literatury światowej). W 1970 pozbawiono go możliwości dalszej pracy pedagogicznej w AMU. Po zdławieniu Praskiej Wiosny, Kundera nie mogąc publikować w Czechosłowacji, wyemigrował do Francji.
Od 1975 wykłada na uczelniach francuskich (Rennes, Paryż). W 1979 władze CSRS odebrały mu obywatelstwo czechosłowackie. W 1980 został obywatelem Francji, gdzie stale mieszka. 
Debiutował tomem poetyckim Človek zahrada širă (1953, Człowiek ogród rozległy). Kolejną jego książką był poemat Poslední máj (1955, wyd. II, zmienione: 1961, Ostatni maj), poświęcony postaci Juliusa Fučika. 
Pierwszą ważną książką pisarza jest tom liryków Monology (1957, wyd. II, zmienione: 1964, wyd. III, zmienione: 1965, Monologi), skupiający uwagę na sferze ludzkiej prywatności. 
W 1960 Kundera wydał interesującą pracę teoretyczną, poświęconą pisarstwu Vančury, Umení romanu Cesta Vladislava Vančury za velkou epikou (Sztuka powieści. Droga Vladislava Vančury do wielkiej epiki). 

W 1962 odbyła się premiera dramatu Kundery Klucze (Majitelé klců, dosł.Posiadacze kluczy). 
W 1963 pisarz opublikował tom brawurowo napisanych opowiadań Śmieszne miłości(Smešné lásky), a potem jeszcze dwa dalsze zeszyty pod tym samym tytułem: Druhy sešit směšnych lásek (1965), Třeti sešit smešnych lásek (1968); całość ukazała się w jednej książce w 1970. Śmieszne miłości to zbiór opowiadań o miłości, na ogół nieszczęśliwej, bo uwikłanej w sprawy polityczne i "socjalistyczne normy współżycia społecznego". Pobrzmiewają tu echa Kafki, lecz także i Haška: obaj mistrzowie absurdu i grozy patronują brawurowym narracjom Kundery, który wyciska jednak własne, oryginalne, tragikomiczne piętno na sposobie opowiadania o losach swoich bohaterów.
Pierwszą powieścią Kundery był Żart (1967, Žert), który od razu zyskał sobie ogromną popularność czytelniczą. Powieść zawiera wszystko to, co w pisarstwie Kundery najistotniejsze: egzystencjalną koncepcję sztuki powieści i tematy, którym pozostaje wierny w swoich późniejszych utworach - tragiczny rozdźwięk między ciałem a duszą, seksem a miłością, bezradność wobec skutków własnych działań, motyw śmiechu i zapomnienia.

W 1969 grany był i w tym samym roku ukazał się drukiem w czasopiśmie "Divadlo" dramat Kundery Ptákovina (Picblaga). 
Nie doszło do premiery sztuki na motywach Kubusia Fatalisty Denisa DiderotaKubuś i pan (powst. 1970, wyd. 1991, Jakub a pán; w PIW-ie sztuka ta została wydana w 2000 r. pod tytułem Kubuś i jego Pan), której inscenizacja przygotowywana była w 1970 w praskim teatrze "Na zábradli". Jest to swobodna wariacja teatralna wokół powieści Diderota Kubuś Fatalista i jego pan, przez lata z powodzeniem wystawiana na scenach Paryża.

Kolejne powieści Kundery to Życie jest gdzie indziej (powst. 1972, przekł. franc. 1972, wyd. oryg. 1979, Život je jinde), Walc pożegnalny (powst. 1975, przekł. franc. 1976, wyd. oryg. 1979, Valčik na rozloučenou), Księga śmiechu i zapomnienia (powst. 1978, przekł. franc. 1979, wyd. oryg. 1981, Kniha smichu a zapomnění), Nieznośna lekkość bytu (1981, Nesnesitelná lehkost byti) orazNieśmiertelność(przekł. franc. 1990, wyd. oryg. 1993, Nesmrtelnost). Wszystkie one ukazały się wcześniej w przekładzie francuskim w wydawnictwie Gallimarda, tłumaczono je na wiele języków, po polsku zaś wyszły w emigracyjnym "Aneksie", "Pulsie" oraz w drugim obiegu (z wyjątkiem ostatniej). 
Księga śmiechu i zapomnienia rysuje obraz losów narodu czeskiego w kraju i na emigracji po upadku Praskiej Wiosny. W charakterystyczny dla siebie, zjadliwy sposób Kundera opowiada historie bohaterów, z humorem przedstawiając ich dramatyczne losy. Śmiech może ułatwić zapomnienie, lecz droga łatwiejsza rzadko prowadzi do istotnego zrozumienia własnej historii i teraźniejszości.
Nieznośna lekkość bytu ukazuje - na tle wydarzeń Praskiej Wiosny i jej skutków w życiu narodu i poszczególnych ludzi - dzieje miłości Tomasza i Teresy, bohaterów uwikłanych w wieczne antynomie pomiędzy duszą i ciałem, myślą i słowem, uczuciami i seksem, wyobrażeniami a rzeczywistością. Rok 1968 i jego następstwa nadają ich miłości szczególny wymiar, zmuszając do niełatwych egzystencjalnych wyborów. Autor umieszcza akcję powieści w Pradze, na wsi czeskiej i w różnych miastach Europy, co pozwala mu widzieć świat i wydarzenia tak ważne w dziejach jego kraju w podwójnej optyce.
Nieśmiertelność jest kilkuwątkową powieścią, osnutą na kanwie rozważań o nieśmiertelności w jej różnych aspektach: czyjś gest, powtarzany nieświadomie przez inne osoby w innym czasie; istnienie sławnej postaci w pamięci potomnych; nieprzemijalność ludzkich słabostek, przechodzących z pokolenia na pokolenie; nieśmiertelność, którą człowiek tworzy rozmyślnie sam dla siebie i nieśmiertelność, która rodzi się spontanicznie; nieśmiertelność twórcy i nieśmiertelność jego dzieła. Całość okraszona oryginalnym humorem i zaskakującymi konkluzjami, co czyni z powieści lekturę naprawdę pasjonującą.

Kundera wydał również eseistyczną książkę w języku francuskim Sztuka powieści(1986, L`Art du roman). 
W 1995 ukazała się jego napisana po francusku powieść Powolność (La Lanteur). W Powolności Kundera zastanawia się, dlaczego w dzisiejszym świecie zniknęła przyjemność powolności, "sztuka trwania jak najdłużej w stanie ekscytacji", tak charakterystyczna dla XVIII w., stulecia de Laclosa i de Nona. Jakie są przyczyny zastąpienia jej przez demona szybkości? Kundera podejmuje też problem autentyczności i wolności w życiu prywatnym i publicznym. Stawia pytanie czy dzisiejszy świat to scena, "skąd nie ma wyjścia", czy naprawdę - jak mówi jeden z bohaterów - wszyscy żyją pod okiem kamery? 
W języku francuskim napisany został też zbiór esejów pt. Zdradzone testamenty(1993 r.), oraz najnowsza powieść Kundery Tożsamość (1997).Tożsamość jest kolejną w jego twórczości refleksją nad miłosnym związkiem dwojga ludzi. Tym razem w poetyce mieszającej sen i jawę Kundera opisuje miłość jako herezję, przekroczenie niepisanych praw wspólnoty ludzkiej, jako przestrzeń zdrady dzisiejszego świata. Jest to książka niepokojąca, nieuchwytna jak tożsamość jej bohaterów, Jean-Marca i Chantal, którzy wciąż nie umieją się rozpoznać w perypetiach swojej miłosnej przygody.

Milan Kundera otrzymał wiele nagród, m.in. czechosłowacką nagrodę państwową (1964), nagrodę Związku Pisarzy Czechosłowackich (1968), Prix Médicis Étranger (1973), Litterario Mondello (1978), Wielką Nagrodę Jerozolimską (1985) i Austriacką Nagrodę Państwową dla Literatury Europejskiej. Odznaczony francuską Legią Honorową (1990). 
Najważniejsze tematy Kundery to relacje między kobietą i mężczyzną oraz "żarty", jakie robi ludziom historia. Wedle jego własnych słów, powieść jest dlań "analizą ludzkiego istnienia". Swoje utwory pisarz komponuje jak muzykę - na zasadzie wariacji i pracy z tematem. W późnych powieściach dużą rolę odgrywa żywioł eseistyczny. 
Na polski utwory Kundery tłumaczyli m.in. P. Godlewski, A. S. Jagodziński, J. Ilg, A. Holland, E. Witwicka oraz (z francuskiego) M. Bieńczyk.

Opracowano na podstawie LEKSYKONU PISARZY ŚWIATA XX WIEKU(Warszawa 1997) oraz materiałów redakcyjnych PIW.