Piętno von Becków
Joanna Jax

Już w swoim powieściowym debiucie, „Dziedzictwie von Becków”, Joanna Jax dała się poznać jako odważna autorka, wysoko stawiająca sobie poprzeczkę, starannie budująca fabułę, wnikliwie analizująca postępowanie bohaterów. Cenię sobie prozę tej pisarki za wychodzenie naprzeciw ludzkim problemom. Jax nie ucieka, a wręcz mnoży kłopoty, jakie spadają na postaci, sprawdza granice ich wytrzymałości, testuje człowieczeństwo.

„Piętno von Becków” to opowieść o poszukiwaniu. Julia Kunis, prawnuczka Wernera von Becka (kluczowej powieści pierwszej części), pragnie zgłębić historię swoich przodków, by śledząc rodową tożsamość znaleźć moment narodzin zła. Ta kwestia jest bliska także samej autorce, stąd w jej powieściach tak wiele nikczemności, intryg, negatywnych emocji. Pisarka zgłębia istotę zła, próbuje odpowiedzieć na pytania o jego genezę, siłę itp. Ale zdaje się, że najważniejsze pytanie – dlaczego? – ciągle pozostaje bez odpowiedzi. Dawid Halpern szuka zaginionego podczas wojny majątku swojej rodziny, cały świat chce znaleźć nazistów, którzy jeszcze nie doczekali się kary za swoje winy. Gdy wnikamy w tę powieść głębiej dostrzeżemy także poszukiwania innego rodzaju – miłości, szczęścia, spokoju, wybaczenia.

W „Piętnie…” Jax pokazuje bohaterów, którzy mają wiele na sumieniu. Ale autorka jakby chciała obronić w nich człowieczeństwo, nie tyle usprawiedliwiając ich poczynania, co wyjaśniając, że zło nie bierze się z niczego. Nikt bowiem nie rodzi się naznaczony. Z drugiej strony pisarka pyta o rolę przodków i ich wyborów w kształtowaniu się osobowości przedstawicieli kolejnych pokoleń.

Ogromny wpływ na życie jednostki ma także wielka historia. Po raz kolejny u Jax to właśnie polityka i historia stają na drodze zwykłych obywateli. Postaci i fakty rzeczywiste wstępują na karty fikcyjnej opowieści (choć niektóre fragmenty są inspirowane prawdziwymi wydarzeniami) – dużym atutem autorki jest umiejętne ich połączenie. Ryzykowny zabieg zmian czasów (poznajemy losy bohaterów na przestrzeni wielu lat dzięki przeskokom czasowym) oraz osadzenie części fabuły podczas II wojny światowej Joannie Jax udały się znakomicie. Warto zaznaczyć, że trzeba mieć nie lada odwagę i być pewnym swojego przekazu, by porywać się na wikłanie postaci w okres Holocaustu.

Joanna Jax zawsze wiele miejsca poświęca miłości. W „Piętnie…” znów mamy wiele odcieni tego uczucia. Ale autorka pokazuje także historię tych, którzy żyją jedynie złudzeniem miłości lub mylą ją z namiętnością. O tym, jak bardzo można zatracić się w żądzy świadczy choćby przykład Kornelii, która skutki swojego zaślepienia odczuje niezwykle dotkliwie. Jak to u pisarki bywa – nic nie jest białe lub czarne, dlatego jedni płacą za swoje kaprysy, dla innych są one kolejną spełnioną fantazją. Znamienne dla powieści Jax jest ukazywanie danej kwestii z kilku perspektyw lub przedstawianie różnych możliwości jej rozwoju.

W „Piętnie…” przełamuje się stereotypy i schematyczne myślenie. Autorka przekonuje, że każdego trzeba traktować indywidualnie, np. postać Hansa Lutza jako przykład dobrego Niemca (podczas II wojny światowej). udowadnia także, że takie same decyzje mogą prowadzić do diametralnie odmiennych finałów – wszystko zależy od okoliczności.

W tej książce jest wielu bohaterów, na przestrzeni całej fabuły ich losy coraz ciaśniej się splatają. Wszelkie relacje między nimi zawsze są nakreślone z konkretnego powodu, np. służba polskiej dziewczyny u Niemca (w latach 40.) czy choćby znajomość Julii i Dawida pokazująca, że nie można oceniać nikogo na podstawie życia jego przodków.

Wśród najważniejszych pytań tej narracji znajdują się te o wartość ludzkiego życia i istotę zła. Jak wiele człowiek jest w stanie znieść i na co jest gotowy by ocaleć? Jak silna jest wola przetrwania? I wreszcie – czy istnieje sumienie i jak wielki ciężar jest ono w stanie przyjąć? Jax bada granice człowieczeństwa i analizuje powody, dla których czasem się je przekracza. Jednocześnie zaprzecza, że wszystkie decyzje można usprawiedliwić. Na szczęście, poza seriami cierpień, które los (czy na pewno on?) funduje bohaterom znajdą oni także nadzieję i szczęście. Przynajmniej niektórzy, jak to w życiu bywa…