Recenzja ksi±¿ki: O Pi³sudskim, Dmowskim i zamachu majowym

Recenzuje: Beata Bednarz

Od pocz±tku w³adzy sowieckiej Polska z racji swojego po³o¿enia geograficznego znajdowa³a siê stale w sferze zainteresowañ moskiewskich decydentów. Jak stwierdza we w³a¶nie ukazuj±cej siê w Wydawnictwie Literackim rewelacyjnej ksi±¿ce historycznej Mariusz Wo³os, po rewolucji pa¼dziernikowej Polska nie by³a celem ostatecznym na drodze do zaspokojenia imperialnych d±¿eñ sowieckich decydentów, ale jedynie wstêpnym, acz wa¿nym ku temu etapem. I to w³a¶nie w niema³ym stopniu determinowa³o zadania wyznaczone sowieckiej dyplomacji oraz Komunistycznej Partii Polski. Tak zarysowane t³o jest wa¿ne, aby lepiej zrozumieæ zagadnienia opisane w prze³omowej publikacji, po¶wiêconej istotnemu fragmentowi dwudziestowiecznej historii Polski, a mianowicie kryzysowi politycznemu w latach 1925-1926, obserwowanemu przez Sowietów.

 

Krakowski historyk, opieraj±c siê na odtajnionych materia³ach moskiewskiej centrali Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych (LKSW), a tak¿e zagranicznych placówek, g³ównie w Warszawie i Berlinie, stworzy³ fascynuj±cy obraz miêdzywojennej Polski, widziany oczami sowieckiej s³u¿by dyplomatycznej.  Autor pod wzglêdem chronologicznym ograniczy³ siê do ukazania w ¶wietle przewa¿nie dot±d nieznanych dokumentów pochodz±cych z Archiwum Polityki Zagranicznej Federacji Rosyjskiej w Moskwie (nie wszystkich, gdy¿ Rosjanie jednak wci±¿ blokuj± dostêp do materia³ów archiwalnych dotycz±cych ca³ego okresu dwudziestolecia miêdzywojennego), krótkiego okresu polskich dziejów, mianowicie od jesieni 1925 roku do ostatnich tygodni 1926 roku, ale przedstawi³ nowe spojrzenie na kluczowy moment w historii Drugiej Rzeczypospolitej, bêd±cy dot±d przedmiotem sporów w¶ród polskich historyków. Dokonany przez Józefa Pi³sudskiego wojskowy zamach stanu sta³ siê tematem wielu opracowañ naukowych, jednak tym razem czytelnik mo¿e swoj± wiedzê o przewrocie majowym skonfrontowaæ ze spostrze¿eniami urzêduj±cych w Warszawie sowieckich dyplomatów, odnosz±cymi siê do kryzysu politycznego w Polsce w po³owie lat dwudziestych ubieg³ego wieku.

 

Mariusz Wo³os zwraca uwagê, ¿e stan polskich badañ nad stosunkiem przedstawicieli dyplomacji ZSRS do sytuacji wewnêtrznej i zewnêtrznej Drugiej Rzeczypospolitej w po³owie lat dwudziestych jest bardzo ubogi. Jego ksi±¿ka jest pierwsz± publikacj± zwart± na ten temat. Otrzymujemy tym samym wyj±tkow± szansê zapoznania siê z pogl±dami decydentów systemu bolszewickiego, realizuj±cego politykê imperialistyczn±, na majowy zamach stanu, a tak¿e na poprzedzaj±ce go wydarzenia, rozgrywaj±ce siê na miêdzywojennej polskiej scenie politycznej i wyci±gniêcia jednego istotnego wniosku - ¿e niezale¿nie od tego, czy zamachu stanu dokona³by Pi³sudski, czy te¿ endecja, Sowieci zamierzali wykorzystaæ go jako pretekst do wywo³ania wojny domowej i tym samym stworzenia komunistom sprzyjaj±cych warunków do zdobycia w³adzy.  

 

Autor na pocz±tku rozwa¿añ, zadaj±c istotne pytanie: Czym by³a dyplomacja sowiecka jako instrument polityki Moskwy, przytacza definicjê „dyplomacji demonstracyjnej”, sformu³owan± przez amerykañskiego dyplomatê i sowietologa George’a Frosta Kennana w odniesieniu miêdzy innymi do dyplomacji sowieckiej. Dziêki temu ³atwiej mo¿na poj±æ najwa¿niejsze cele i metody dzia³ania sowieckiego aparatu dyplomatycznego, przedstawione przez  Wo³osa. Chyba nie trzeba przypominaæ, jak bardzo podejrzliwi i przebiegli potrafili byæ Sowieci. Mieli oni swoje sta³e i nierzadko skuteczne narzêdzia wywierania nacisków na s±siednie pañstwa, jednak ich dyplomaci dzia³aj±cy w Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1925-1926 wcale nie unikali kompromitacji w swych ocenach i przewidywaniach, co dok³adnie opisuje historyk. Niezwykle cenne s± zebrane w ksi±¿ce wnioski na temat dzia³ania sowieckiej machiny pañstwowej i propagandowej wobec Rzeczypospolitej. Uzupe³niaj± one polskie, chyba nieco stereotypowe spojrzenie na lata 1925-1926.

 

Innym nie do przecenienia walorem ksi±¿ki jest to, ¿e na jej kartach wielokrotnie pojawiaj± kluczowe postacie polskiej sceny politycznej w Drugiej Rzeczypospolitej, opisywane przez sowieckich dyplomatów. Intryguj±ce i ¿ywe s± sylwetki wy³aniaj±ce siê z ich doniesieñ. Oczywi¶cie z du¿± doza krytycyzmu nale¿y podchodziæ do spostrze¿eñ sowieckich dyplomatów, gdy¿, jak podkre¶la Wo³os, mylili siê oni czêsto w swych ocenach i przejaskrawiali stan rzeczy, jednak trafnie potrafili zidentyfikowaæ nieustannie zwalczaj±ce siê obozy polityczne.

Zas³u¿ony marsza³ek, rycerz bez strachu i skazy, wspó³czesny Zag³oba, rycerz mêtnej wody, polski Kierenski, ma³y Napoleon o wojenno-awanturniczych sk³onno¶ciach (autorem ostatniego okre¶lenia jest Maksim Litwinow) - takimi niewybrednymi i dezawuuj±cymi epitetami sowieccy dyplomaci przedstawiali Józefa Pi³sudskiego w swoich depeszach na temat sytuacji wewnêtrznej i zagranicznej Polski w po³owie lat dwudziestych. Najwiêkszego za¶ przeciwnika politycznego Pi³sudskiego - Romana Dmowskiego -  Sowieci tytu³owali najczê¶ciej okre¶leniem niekoronowany król endecji, a Dmowski nie pozostawa³ im d³u¿ny i bez ogródek nazywa³ bolszewików imperialistami. Nie mniej interesuj±ce s± spostrze¿enia szefa sowieckiej dyplomacji Gieorgija Cziczerina dotycz±ce endecji i jej roli przed zamachem majowym. To w³a¶nie w krêgu endecji sowieccy dyplomaci mieli najlepsze kontakty i informacje na temat rz±du Skrzyñskiego i prawej strony sceny politycznej. W opinii Sowietów endecja by³a jedyn± parti± prawicow±, mog±c± d±¿yæ do objêcia w³adzy w Polsce. Najbardziej charakternym i utalentowanym prowokatorem Sowieci nazywali za¶ cz³owieka blisko zwi±zanego z Sulejówkiem i wybitnego pi³sudczyka Kazimierza Kierzkowskiego - Komendanta G³ównego Zwi±zku Strzeleckiego  w latach 1923-1929.  Wincenty Witos opisany zosta³ jako zbyt chytry lis, cz³owiek, który nie lubi ryzykowaæ. D³ugo by wymieniaæ opinie Sowietów na temat najbardziej wp³ywowych polityków polskich Drugiej Rzeczypospolitej, przytoczonych przez krakowskiego historyka, który zreszt± konfrontuje je z innymi ¼rod³ami, dochodz±c do odmiennych ni¿ sowieccy dyplomaci wniosków.

 

Nie brakuje, oczywi¶cie, wzmianek odnosz±cych siê do roli polskich komunistów, a tak¿e sowieckiego dzia³acza komunistycznego Feliksa Dzier¿yñskiego, o którym niedawno wspomnia³ dyrektor Centrum Rosyjsko-Polskiego Dialogu i Porozumienia Jurij Bondarienko, przypominaj±c w swoim kontrowersyjnym antypolskim wyst±pieniu (w trakcie którego wyszli polscy dziennikarze), i¿ by³ on Polakiem. Nie sposób w trakcie lektury ksi±¿ki Wo³osa oderwaæ siê od wspó³czesnych realiów i odpêdziæ rozmaite skojarzenia, gdy¿ historia zawsze rzutuje na tera¼niejszo¶æ. To sprawia, ¿e prezentowana publikacja jest tym bardziej warto¶ciowa i godna uwagi. Autor podkre¶la, ¿e Dzier¿yñski wywiera³ du¿y wp³yw na kszta³towanie siê sowieckiej polityki wobec Polski a¿ do swojej ¶mierci w 1926 roku. Co ciekawe, na stanowisko swojego przedstawiciela dyplomatycznego w Warszawie, tzw. po³preda, w³adze sowieckie wys³a³y w 1924 roku cz³owieka, na którym ci±¿y³o piêtno carobójcy. Przyjazd Piotra Wojkowa, który mia³ na rêkach krew niewinnych dzieci ostatniego z dynastii Romanowów cara Miko³aja II, wywo³a³ w Polsce burzê. Wojkow pe³ni³ swoj± funkcjê do 1927 roku, kiedy to zosta³ zamordowany. Diagnozy Wojkowa zwi±zane z polsk± scen± polityczn±, zw³aszcza przed zamachem majowym, nie by³y, jak stwierdza Wo³os, trafne i przenikliwe. Kieruj±cy sowieck± placówk± dyplomatyczn± Wojkow niezbyt dobrze orientowa³ siê w sprawach polskich przed przewrotem majowym. Co wiêcej, krakowski historyk polemizuje z rosyjskim badaczem Jurijem Iwanowem, który wysoko oceni³ sowiecki wywiad wojskowy w odniesieniu do analizy i oceny sytuacji politycznej Polski w kwietniu 1926 roku. Równie¿ z tego wzglêdu warto siêgn±æ po ksi±¿kê Mariusza Wo³osa, gdy¿ jego konkluzje s± przekonuj±ce i oparte na niew±tpliwie dok³adnie zbadanych ¼ród³ach. Najciekawsze s± te fragmenty, w których autor niejako podejmuje dialog tak¿e z polskimi historykami, na przyk³ad kiedy przytacza opiniê z raportu Wojkowa o tym, ¿e Pi³sudski planowa³ jedynie demonstracjê wojskow±, która ku jego zaskoczeniu zamieni³a siê w bratobójcz± walkê zbrojn±. Wo³os przyznaje racjê sowieckiemu dyplomacie oraz tym polskim historykom, którzy twierdz±, i¿ zamach nie by³ przygotowany, a Marsza³ek chcia³ za pomoc± demonstracji wojskowej wymusiæ zmiany w sk³adzie rz±du. Wiele konkluzji krakowskiego historyka daje du¿o do my¶lenia i to kolejny walor przygotowanej przez niego publikacji naukowej.

 

Mimo niew±tpliwych walorów naukowo-poznawczych oraz tego, ¿e ksi±¿ka napisana jest przystêpnym i ¿ywym jêzykiem, jej lektura nie nale¿y do ³atwych. Trudno¶æ odbioru polega na zbyt rozwlek³ym referowaniu wniosków zanotowanych w raportach czy telegramach adresowanych do moskiewskiej centrali przez sowieckich dyplomatów oraz ich konfrontowania z innymi ¼ród³ami, co jest zrozumia³e i konieczne, jednak mo¿e wywo³ywaæ momentami pewne znu¿enie u czytelnika interesuj±cego siê histori±, ale niezbyt obytego z prezentowanymi zagadnieniami. Nie umniejsza to jednak w ¿aden sposób warto¶ci tej ksi±¿ki i celowo¶ci siêgniêcia po ni±, gdy¿ dziêki niej otrzymujemy pe³niejszy obraz nie tylko zamachu majowego, lecz tak¿e celów i planów Moskwy dotycz±cych Drugiej Rzeczypospolitej. Nie ulega bowiem w±tpliwo¶ci, ¿e zebrane w publikacji wnioski mog± zrewidowaæ nasz± wiedzê i wyobra¿enia na temat sceny politycznej miêdzywojennej Polski. Na pewno jej ukazanie siê jest prze³omem w polskiej historiografii. ¦mia³o jednak mog± po ni± siêgn±æ tak¿e laicy, interesuj±cy siê po prostu dwudziestoleciem miêdzywojennym.

Kup ksi±¿kê O Pi³sudskim, Dmowskim i zamachu majowym

Sprawdzam ceny dla ciebie ...

Zobacz tak¿e

Zobacz opinie o ksi±¿ce O Pi³sudskim, Dmowskim i zamachu majowym
Inne ksi±¿ki autora
Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1931
Mariusz Wo³os0
Ok³adka ksi±zki - Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1931

Kolejny (ósmy) tom serii wydawniczej Polskie Dokumenty Dyplomatyczne sk³ada siê z 335 dokumentów ilustruj±cych dzia³ania polskich dyplomatów w 1931 roku...

Józef Beck. Biografia
Mariusz Wo³os0
Ok³adka ksi±zki - Józef Beck. Biografia

Winowajca polskiej klêski w XX wieku czy nies³usznie oskar¿ony? Kompleksowa historia ¿ycia kontrowersyjnego ulubieñca Józefa Pi³sudskiego Józef...

Zobacz wszystkie ksi±¿ki tego autora
Recenzje miesi±ca
Virion. Legenda miecza. Krew
Andrzej Ziemiañski ;
Virion. Legenda miecza. Krew
Ko³atanie
Artur ¯ak
Ko³atanie
W rytmie serca
Aleksandra Struska-Musia³ ;
W rytmie serca
Mapa poziomów ¶wiadomo¶ci
David R. Hawkins ;
Mapa poziomów ¶wiadomo¶ci
Ostatnia tajemnica
Anna Ziobro
Ostatnia tajemnica
Hania Baletnica na scenie
Jolanta Symonowicz, Lila Symonowicz
Hania Baletnica na scenie
Lew
Conn Iggulden
Lew
Jeste¶ jak kwiat
Beata Bartczak
Jeste¶ jak kwiat
Niegasn±cy ¿ar
Hannah Fielding
Niegasn±cy ¿ar
Poka¿ wszystkie recenzje
Reklamy