Recenzja książki: Wojna domowa w Rosji 1917-1920

Recenzuje: milwaukee meg

Rewolucja z roku 1917 i późniejsze wydarzenia były rozważane wielokrotnie, w najróżniejszych kontekstach i w rozmaitych celach. Biorąc pod uwagę rozległość tego tematu, która może stawać w szranki wielkości z powierzchnią terytorium Rosji, nie dziwi, że nie znalazł się jeszcze śmiałek, pretendujący do bycia autorem dzieła obejmującego wszystkie aspekty tego wydarzenia w sposób całościowy i szczegółowy – co nie przeszkodziło licznym rzeszom historyków i dziennikarzy w publikowaniu prac omawiających rewolucję, wojnę domową i historię Związku Radzieckiego ogólnie i z dbałością o jak największy skrót informacji. Dlatego też cieszą w tym temacie prace, które mają jasno wyznaczone granice zarówno czasowe, jak i tematyczne, a w ich granicach starają się zaprezentować jak najgłębszą analizę wydarzeń – a taką książką jest „Wojna domowa w Rosji. 1917-1920” Evana Mawdsleya.

Autor od początku zaznacza, że w kręgu jego zainteresowań znajduje się wyłącznie wojna domowa od strony militarnej. Reszta jest tu tylko dodatkiem, przypisem i wyjaśnieniem zjawisk oraz działań. Przedstawione są tutaj kolejne fronty walk w następujących po sobie latach, systematycznie i bez uogólnień, charakterystyka obydwu walczących stron oraz opisy najważniejszych bitew i potyczek, jakie miały miejsce w tamtym czasie, poruszane są też wątki polityczne i gospodarcze, jednakże wyłącznie w kontekście wyjaśnienia motywów działań i podejmowanych decyzji. Ideologia, sztuka, kultura i aspekty religijne są natomiast całkowicie pominięte – co nie powinno dziwić, jako że w dokładnie sformułowanym temacie pracy nie mam miejsca na takie błahostki.

 Mawdsley miło zaskakuje systematycznością i uporządkowaniem tekstu. Wszystko opisywane jest po kolei, zwarcie i bez zbędnych dygresji, bez wybiegania w przód lub cofania się po własnych śladach do rozmaitych ważnych wydarzeń bez znaczenia. Dzięki temu „Wojna domowa…” stanowi przejrzysty i "łatwy w obsłudze" zbiór najważniejszych wiadomości i faktów z tamtego okresu. Jeśli ktokolwiek odczuwa potrzebę zapoznania się z jednym, określonym wydarzeniem lub teatrem działań (Krym, Syberia, Ukraina, Białoruś, czy - w końcu - Polska) może łatwo znaleźć większość potrzebnych informacji w jednym lub dwóch miejscach, zamiast skakać od odnośnika do odnośnika. 

Wszystkie informacje udało się też Mawdsleyowi przekazać w sposób naprawdę prosty i zrozumiały. Może nie jest to książka wybitnie łatwa czy wciągająca niczym powieść, ale przez kolejne akapity przechodzi się gładko i spokojnie, nie przedzierając się przez zarośla co bardziej wyszukanych pseudonaukowych konstrukcji wyrazowych, doprowadzających do płaczu nawet najbardziej wytrwałych miłośników historii. Książka ta zaskarbić może sobie jeszcze sympatię czytelnika powrotem do podstaw – Mawdsley nie zakłada, że każdy musi być obeznany z dziejami Rosji carskiej i sowieckiej, dlatego też przedstawia każde wydarzenie od początku do końca, nie uznając myślowych skrótów. Wszystko jest spokojnie wytłumaczone, nawet jeśli krótko, treściwie i bez zbędnych szczegółów. 

Daleko jednak „Wojnie domowej…” do ideału. Wydaje się, że Mawdsley, podobnie jak wielu zachodnich historyków, trochę za bardzo wierzy w oficjalne statystyki i wersje wydarzeń prezentowane przez Związek Radziecki. Nie ucieka od stereotypowych przedstawień uświęconych mocą tradycji, co może nie razi, ale jednak trochę rozczarowuje. Wydaje się też, że w gorączce dokonywania przycinki tematu do założonych ram książki autorowi udało się pozbawić całą historię kilku dość istotnych kończyn – chociażby ważna dla dziejów Związku Radziekiego wojna z Polską przedstawiona jest tutaj w sposób schematyczny i mało konkretny.

„Wojna domowa w Rosji” pozostaje jednak pozycją interesującą zwłaszcza z punktu widzenia tych, którzy tematem dopiero zaczęli się interesować. Nie jest odkrywcza, ale w sposób prosty, łatwy i uporządkowany prezentuje najważniejsze militarne i polityczne wydarzenia lat 1917-1920, kiedy ze zgliszcz caratu wyrastała nowa światowa potęga. To książka ciekawa i przyjemna w czytaniu, powinna zainteresować miłośników historii.