Recenzja książki: Bieguni

Recenzuje: Sławomir Krempa

Bieguni Olgi Tokarczuk to opowieść o tym, że podróżowanie i przekraczanie granic jest dziś – być może – jedynym sposobem, by żyć. To książka ważna, ale nierówna – miejscami zachwycająca głębią, językiem, sposobem prowadzenia narracji, miejscami popadająca w tanią publicystykę i traktująca poruszane tematy zdecydowanie zbyt pobieżnie.

Trudno właściwie „Biegunów” nazwać klasyczną powieścią. W warstwie formalnej książka ta przypomina raczej „Prawiek i inne czasy” lub „Dom dzienny, dom nocny”. „Bieguni” to bowiem zbiór ponad stu chyba opowieści połączonych jednym tematem: podróże. Poszczególne historie są ze sobą powiązane, choćby bohaterów rozdzielały dziesiątki lat historii czy setki kilometrów drogi. Można więc powiedzieć, że ta literacka hybryda to powieść złożona z opowiadań. Choć taka definicja chyba niewielu osobom wystarczy. Przybliżmy więc może kilka spośród opowieści zawartych w „Biegunach”.

Tokarczuk opisuje historię pewnego Polaka, któremu podczas wakacji w Chorwacji zaginęła żona. Jest tu też opowieść o australijskiej badaczce polskiego pochodzenia, która po wielu latach powraca do kraju, by pomóc przyjacielowi uciec od choroby i bólu poprzez eutanazję. Jest historia opiekującej się niepełnosprawnym synem Rosjanki, która pewnego dnia opuszcza dom i – zainspirowana myślą sekty biegunów – wyrusza w szaloną podróż po współczesnej Moskwie. Obok siebie znajdziemy tu opowieść o kolekcjach zakonserwowanych organów oraz poetycką historię ostatniej podróży morskiej pewnego badacza kultur starożytnych. A wszystko to przeplatane perypetiami narratorki, tułającej się po lotniskach świata. Miejscami opowieści te czyta się jak doskonały thriller, miejscami – jak cudowną opowieść podróżniczą, a czasem – jak znakomitą powieść psychologiczną.

By połączyć te opowieści, by mniej obeznanym czytelnikom wyjaśnić przynajmniej część sensów, jakie Tokarczuk postanowiła zawrzeć w „Biegunach", pisarka wprowadziła motyw wędrownych „psychologów podróżnych” – naukowców wygłaszających na różnych lotniskach otwarte wykłady. Podczas ich małych seminariów wyjawiona zostaje również swoista filozofia narratorki, a – być może – i samej Olgi Tokarczuk. Filozofia ta jest prosta, sprowadza się bowiem do jednej zasadniczej myśli: bezruch jest zły. Podobnie jak członkowie prawosławnej sekty, narratorka zdaje się twierdzić, że osiadły tryb życia ułatwia „złemu” ataki na nas. Człowiek pozostający długo w jednym miejscu, przywiązujący się do budynków czy przedmiotów, okazuje się słaby. Skostnieniu ulegają jego obyczaje, utrwalają przyzwyczajenia. Nie szuka już szczęścia, tylko – spokoju i akceptacji otoczenia. Trudno nie dopatrzeć się tu krytyki współczesnego mieszczaństwa:

Kto się zatrzyma – skamienieje, kto przystanie, zostanie przyszpilony.

- Olga Tokarczuk, Bieguni

Jedynym ratunkiem ma być więc „życie w drodze”, ciągłe przemieszczanie się z miejsca na miejsce bądź też próby ucieczki od codzienności poprzez niecodzienne zachowania. Próbuje tego sposobu matka niepełnosprawnego chłopca, która, doznawszy pewnego dnia swoistego objawienia w jednej z moskiewskich cerkwi, postanawia nie wracać do domu. Tokarczuk w sposób poruszający opisuje jej dramat, ale mimo tego zachowanie kobiety odczytuje się raczej jako próbę ucieczki od odpowiedzialności niż jako walkę o wolność. Podobnie matka, która wraz z dzieckiem opuszcza mężą, by – jak deklaruje – przypomniał on sobie o istnieniu własnej rodziny. Zamiast zwyczajnie porozmawiać, znika bez śladu w obcym kraju, stawiając na nogi połowę miejscowej policji. Jej zachowanie przyniesie tylko stopniowy rozpad rodziny. Owszem, nastąpi on także z powodu chorobliwej podejrzliwości męża. Kobieta odzyska pewnie wolność, co jednak z jej poczuciem odpowiedzialności? Zdaniem Tokarczuk, w pewnym stopniu biegunem jest każdy z nas – odbywając podróż życia, nieustannie zmierzającą do śmierci.

Autorka zabiera też czytelników w swoistą „podróż w głąb ciała” Tokarczuk twierdzi, jakoby dla współczesnych ważniejsza była nieśmiertelność ciała niż duszy. I przytacza historie fascynujących kolekcji zakonserwowanych organów ludzkich powstałych na przestrzeni wieków. Niektóre z nich – choć w istocie odrażające – opisane są w sposób, który nie może nie wzbudzić podziwu. Szczegółowe, rzetelne, miejscami reporterskie, ale nade wszystko – niesamowicie wciągające.

Jest w tej powieści trochę reinterpretacji mitów, domieszka ideologii feministycznej, kilka dopisanych ręką autorki epizodów dotyczących znanych twórców czy naukowców – jak na przykład historia obsesji trawiącej człowieka, który odkrył istnienie ścięgna Achillesa czy opowieść o przetransportowaniu na ziemie polskie serca Fryderyka Chopina. Są tu dziwki, emigranci do Irlandii, z ironią opisani kreacjoniści, jest temat eutanazji, troska o niewłaściwe traktowanie zwierząt... Są problemy ważkie i tematy modne. Miejscami potraktowane nieco pobieżnie, ale jednak stanowiące ważny głos w debacie dotyczącej kształtu współczesnego świata.

Najlepsza jest jednak powieść „Bieguni" wtedy, gdy Tokarczuk powraca do tego, co najbardziej lubi i najlepiej potrafi, a zarazem tego, za co się ją najbardziej ceni. Gdy mitologizuje. Kiedy w poetycki, naprawdę przejmujący sposób opisuje zwyczajnych ludzi, ich uczucia, emocje, przeżycia, dramaty, stany wewnętrzne... Tworzy lapidarne, aforystyczne zdania, dotykające istoty rzeczy. Pisze o prawdziwych ludziach, tworzy literaturę pogranicza, znakomicie pointuje, w gruncie rzeczy w swojej książce sprawnie oddając chaos współczesnego świata, ogarniętego wszechobecnym szumem informacyjnym. Już choćby tylko dla tych fragmentów oraz dla znakomitego warsztatu pisarskiego Olgi Tokarczuk warto po „Biegunów” sięgnąć. 

Kup książkę Bieguni

Sprawdzam ceny dla ciebie ...

Zobacz także

Zobacz opinie o książce Bieguni
Książka
Bieguni
Olga Tokarczuk
Inne książki autora
Dom dzienny, dom nocny
Olga Tokarczuk0
Okładka ksiązki - Dom dzienny, dom nocny

Dom dzienny, dom nocny jest najambitniejszym projektem prozatorskim Olgi Tokarczuk. Ta pełna melancholijnego smutku (a miejscami i okrucieństwa) książka...

Podróż ludzi Księgi
Olga Tokarczuk0
Okładka ksiązki - Podróż ludzi Księgi

Debiutancka powieść laureatki Międzynarodowej Nagrody Bookera Przeszło 25 lat po premierze ponownie w księgarniach Tak swoją literacką podróż...

Zobacz wszystkie książki tego autora
Recenzje miesiąca
Virion. Legenda miecza. Krew
Andrzej Ziemiański ;
Virion. Legenda miecza. Krew
Kołatanie
Artur Żak
Kołatanie
W rytmie serca
Aleksandra Struska-Musiał ;
W rytmie serca
Mapa poziomów świadomości
David R. Hawkins ;
Mapa poziomów świadomości
Ostatnia tajemnica
Anna Ziobro
Ostatnia tajemnica
Hania Baletnica na scenie
Jolanta Symonowicz, Lila Symonowicz
Hania Baletnica na scenie
Lew
Conn Iggulden
Lew
Jesteś jak kwiat
Beata Bartczak
Jesteś jak kwiat
Niegasnący żar
Hannah Fielding
Niegasnący żar
Pokaż wszystkie recenzje
Reklamy