Noc romantyczna
Halina Krukowska

O romantyzmie naprawdę napisano już wiele. Halina Krukowska – profesor białostockiego uniwersytetu, literaturoznawczyni zainteresowała się żywiej liryką tego okresu, a przede wszystkim związkiem poezji z nocą, czego dała wyraz w swojej publikacji „Noc romantyczna”.

Uczona zawęziła obszar badań do dzieł trzech twórców: A. Malczewskiego („Maria”), S. Goszczyńskiego („Zamek kaniowski”) i A. Mickiewicza („Konrad Wallenrod”, „Dziady”). Analizując te utwory, skupia się przede wszystkim na wszechobecnej w nich nocy i jej wpływie na organizację tekstu (jako motywu przestrzeni i czasu, symbolu itp.).

Krukowska jest bardzo wnikliwą poszukiwaczką, dostrzega niuanse i udowadnia, że to właśnie szczegóły mają kolosalne znaczenie w budowaniu romantycznych powieści poetyckich. Najważniejsza jest oczywiście nocna przestrzeń, ale autorka nie pomija innych motywów (np. cisza w „Marii”), które ściśle lub całkiem swobodnie łączą się z tematem przewodnim. Opisuje nie tylko te występujące w jej materiale badawczym, ale również wspomina o charakterystycznych dla epoki, np. motyw wędrówki, rola historii, miłość itd. Bardzo ważny jest język i ukryte w nim nadane znaczenia – poetka zwraca nań szczególną uwagę i wydobywa wszystko, co może umknąć niezorientowanemu czytelnikowi, obnaża nie tylko metafory czy sens kryjący się w innych tropach konkretnych utworów, ale odnosi się do trendów całej epoki, wykazując charakterystyczne dla romantyzmu środki, symbole, odwołania czy filozoficzne aspekty.

W „Marii”, tej powieści namalowanej czarną farbą, próbuje zdefiniować noc kosmiczną i noc mistyczną (kładzie nacisk na mistyczne doświadczenia Marii), podkreśla melancholię śladów życia, dostrzega związek muzyki i nocy oraz istotną rolę ciszy. Przy okazji „Zamku kaniowskiego” Krukowska ujawnia ambicje poetyckie Goszczyńskiego (poeta czujący), podkreśla ludowe inspiracje autora, a na przykładzie Kseni wymienia cechy „bohatera ciemnego”. Przy okazji tego utworu można zaobserwować, jak duże znaczenie może mieć kompozycja powieści poetyckiej, która w tym przypadku jest również kluczowym środkiem wyrazu.

Noc to ta najbardziej wyjątkowa przestrzeń dla romantyków, szczególnie upodobał ją sobie Adam Mickiewicz. Bardzo ciekawe rozważania autorka prowadzi odnośnie do „Konrada Wallenroda” i wątku Aldony (przywołuje także krytykę Mochnackiego czy Norwida). Wspomina też „Romantyczność”, ale najwięcej miejsca poświęca „Dziadom”, omawiając wszystkie części. Krukowska rozpoczyna od przypomnienia założeń romantyzmu, podkreślając, że nieszczęście i ból (miłosny) były konstruktywnym elementem ówczesnego światopoglądu. U Mickiewicza nocą materializują się wszelkie przeżycia tragiczne, noc jest kontemplacją, symbolem wyrażającym istotę egzystencji postaci w dziele. Poetka rozpatruje też motyw cichości, który dla wieszcza był warunkiem łączności z Bogiem. Nie pomija również kwestii sporu (do dziś aktualnego) o przynależność gatunkową „Dziadów” części III (tragedia czy nie?) i szuka przejawów tragizmu. Wielce interesujące są fragmenty poświęcone Wielkiej Improwizacji jako myśli nocnej romantyzmu.

Krukowska nie skupia się wyłącznie na obranych lekturach, bada je w kontekście innych dzieł romantycznych. Otwiera czytelnika na nowe rozważania, podpowiada i wskazuje. Unaocznia dbałość twórców o szczegóły, ich przykładanie się do pisarstwa, to, jak mocny odczuwali imperatyw kierujący ich do wyboru konkretnej treści, i wreszcie – jak wiele mieli do przekazania. Pokazała, jak fascynująca jest noc w literaturze romantycznej, ile ukrytych znaczeń i jaka symbolika się za nią kryje. Romantyzm to epoka o wyjątkowej głębi. Autorka „Nocy romantycznej” przybliża „istotę poezji romantycznej, która jest przede wszystkim ekspresją wyobraźni, usiłującej przeniknąć ukrytą stronę ludzkiej egzystencji”*. Gorąco zachęcam.

„Myśl nocna w poezji romantycznej (…) jest przywilejem, ale i przekleństwem jednostek wybitnych, twórczych, wielkich nienasyceniem ducha”**.

* Krukowska H., 2011, Noc romantyczna, Gdańsk, s. 67.

** Krukowska H., 2011, Noc romantyczna, Gdańsk, s. 229.