Elfriede Jelinek

Elfriede Jelinek - biografia, życie i twórczość

Elfriede Jelinek urodziła się 20 października 1946 roku w Mürzzuschlag w Styrii, dorastała jednak w Wiedniu. Jej matka była niemiecko-rumuńską katoliczką, a ojciec – czeskim Żydem, chemikiem, który ocalał z czasów wojny dzięki pracy w przemyśle. Wielu jego krewnych zginęło w Holokauście. Matka, z którą autorka miała trudne relacje, widziała w niej przyszłe cudowne dziecko muzyki i od najmłodszych lat kształciła ją w grze na wielu instrumentach. Jelinek ukończyła Konserwatorium Wiedeńskie z dyplomem organistki, a następnie rozpoczęła studia z historii sztuki i teatrologii na Uniwersytecie Wiedeńskim, które musiała przerwać z powodu zaburzeń lękowych. W okresie izolacji zaczęła pisać – początkowo była to forma autoterapii.

Elfriede Jelinek zadebiutowała w 1967 roku powieścią Strata Lisy i już dwa lata później zdobyła pierwsze wyróżnienie literackie. Od lat 60. angażowała się również politycznie, stając się krytyczką kapitalizmu, patriarchatu oraz niewymazanej przeszłości faszystowskiej Austrii. Od 1974 do 1991 roku była członkinią Komunistycznej Partii Austrii. W swoich wypowiedziach wielokrotnie podkreślała związki z tradycją austriacko-żydowskiej satyry i kulturą Wiednia sprzed wojny.

Twórczość Elfriede Jelinek obejmuje powieści, dramaty, eseje, słuchowiska, libretta, scenariusze i utwory muzyczne. Jej proza i dramaty wzbudzają skrajne emocje – od zachwytu po ostre kontrowersje. Do jej najważniejszych dzieł należą jesteśmy przynętą, kochanie!, Amatorki, Pianistka, Pożądanie. Autorka podejmuje w nich temat władzy, przemocy i seksualności, ukazując relacje międzyludzkie jako pole walki o dominację. Jej powieść Pożądanie wywołała szczególnie gorące spory – część krytyków uznała ją za pornograficzną, inni za mistrzowską analizę moralnej pustki.

Elfriede Jelinek jest laureatką wielu prestiżowych nagród, w tym Georg-Büchner-Preis (1998), Franz-Kafka-Preis (2004), Mülheimer Dramatikerpreis (zdobywanej wielokrotnie) oraz Stig-Dagerman-Preis (2004). Otrzymała również tytuł honorowego członka American Academy of Arts and Letters, a w 2021 roku została honorową obywatelką Wiednia.

Elfriede Jelinek uchodzi za autorkę, która bezkompromisowo obnaża mechanizmy społecznego zniewolenia, wykorzystując ironię, groteskę i językową precyzję. Jej twórczość pozostaje jednym z najważniejszych głosów w europejskiej literaturze współczesnej.