Iris Murdoch

Iris Murdoch - biografia, życie i twórczość

Iris Murdoch urodziła się w Dublinie, ale już jako niemowlę przeniosła się z rodzicami do Londynu. Była jedynaczką w rodzinie o wojskowych i artystycznych tradycjach – ojciec służył we Francji podczas I wojny światowej, a matka miała za sobą edukację wokalną. Studiowała klasykę i filozofię na Uniwersytecie Oksfordzkim, gdzie ukończyła studia z najwyższym wyróżnieniem, a następnie kontynuowała naukę w Cambridge, gdzie poznała Ludwiga Wittgensteina.

Iris Murdoch przez wiele lat wykładała filozofię w Oxfordzie. Choć początkowo związana była z filozofią analityczną, później stanowczo odrzuciła jej założenia, podkreślając znaczenie wewnętrznego życia moralnego i pracy nad sobą. W jej słynnej książce The Sovereignty of Good krytykowała współczesne nurty etyczne za zbytnią racjonalizację i oderwanie od osobistego doświadczenia. Wpływ na jej myślenie mieli m.in. Platon, Simone Weil oraz brytyjscy idealiści przełomu XIX i XX wieku.

Murdoch stworzyła 26 powieści, w których często pojawiają się motywy erotycznej obsesji, duchowej przemiany i tajemniczych, dominujących postaci – archetyp, który rzekomo wzorowała na swoim dawnym kochanku Eliasie Canettim. Jej twórczość bywa porównywana do dzieł Tołstoja, George Eliot czy Prousta. Powieść Czarny Książę zdobyła prestiżową James Tait Black Memorial Prize, a jej struktura – zawierająca sprzeczne komentarze bohaterów i redaktora – pozostaje przykładem literackiej gry z czytelnikiem.

Iris Murdoch przez ponad 40 lat była żoną krytyka literackiego Johna Bayleya. Ich małżeństwo należało do nietypowych – Murdoch prowadziła życie pełne romansów z licznymi romansami z kobietami i mężczyznami, które mąż znosił z filozoficznym spokojem. Jedną z najbardziej burzliwych relacji przeżyła z pisarką Brigid Brophy.

W młodości sympatyzowała z komunizmem i należała do Komunistycznej Partii Wielkiej Brytanii, co w późniejszych latach uniemożliwiło jej wyjazd do Stanów Zjednoczonych bez specjalnego pozwolenia. Z czasem zdystansowała się od ideologii marksistowskiej, choć pozostała wrażliwa na kwestie społeczne i polityczne. Sama określała się jako osoba głęboko związana z Irlandią, choć nieidealizowała jej historii ani narodowych mitów.

Jej ostatnią powieścią był Dylemat Jacksona, wydany w 1995 roku, dwa lata przed zdiagnozowaniem u pisarki choroby Alzheimera. Zmarła w 1999 roku w Oksfordzie, a pamięć o niej uczczono m.in. ławeczką w Lady Margaret Hall, znaczkiem pocztowym i tablicą pamiątkową w Dublinie oraz ekranizacjami powieści i biografii. Jej życie zostało przeniesione na ekran w filmie Iris, gdzie zagrały ją Kate Winslet i Judi Dench.

Iris Murdoch pozostaje dziś uznawana nie tylko za jedną z najwybitniejszych powieściopisarek powojennej Wielkiej Brytanii, ale również za istotną myślicielkę, której prace moralno-filozoficzne zyskują coraz większe uznanie.