Dzielnym będzie przebaczone
Chris Cleave

„Dzielnym będzie przebaczone" to nie kolejna ckliwa opowieść o miłości, która jest w stanie pokonać nawet wojnę czy całe zło tego świata. To wyjątkowa książka o trudnym dojrzewaniu w okropnych warunkach, o poznawaniu świata, ludzi i siebie w obliczu nieustającego zagrożenia. Chris Cleave pisze w sposób olśniewający!

Gdy wybucha II wojna światowa Mary North, dziewczyna z wyższych sfer, pragnie przysłużyć się ojczyźnie. Zgłasza się do War Office z nadzieją, iż zostanie łączniczką lub szpiegiem. Ku swojemu zdumieniu powierzono jej pracę nauczycielki, a najpoważniejszym zadaniem będzie ewakuacja dzieci z objętego działaniami zbrojnymi Londynu na prowincję. Oczekuje się od niej stanowczości oraz surowej dyscypliny, ale jakże ona ma temu sprostać, skoro w niej samej jeszcze siedzi dziewczynka?

Mary zadurzyła się w Tomie, dla którego wojna jest czymś abstrakcyjnym i chwilowym, bohater nie zamierza się w nią angażować. Wątpliwości przychodzą dopiero, gdy jego współlokator, Alistair, zaciąga się jako ochotnik i staje oko w oko z wrogiem. Tom zastanawia się, czy unikając służby jest godzien nazywać się mężczyzną? Budzą się w nim kompleksy.

Na spotkanie z Alistarem Tom i Mary zapraszają trzpiotowatą Hildę, która marzy o poślubieniu jakiegoś przystojnego oficera. Wspólna kolacja to punkt zwrotny tej opowieści. Dość szybko między Mary i Alistairem rodzi się wzajemna fascynacja i podziw. Obydwoje wiedzą, iż prawdziwe uczucie nie ma racji bytu – ona jest narzeczoną przyjaciela, on miał być najlepszą partią dla Hildy. Od tej pory sytuacja całej czwórki będzie się tylko jeszcze bardziej komplikować. Cleave pyta, czy miłość podczas wojny jest możliwa? Wtedy gdy ludzie żyją szybciej, podejmują pochopne decyzje, bo chcą – w obliczu zagrożenia – zdążyć zakosztować wszystkich smaków życia?

W „Dzielnym…” główną rolę grają stosunki międzyludzkie. Przyjaźń Alistaira i Toma to przykład męskiej solidarności, której nie potrzeba wielu słów, by utrzymywać zażyłość na tym samym poziomie. Nie tak, jak w relacji Mary i Hildy – to z kolei trudna i szorstka znajomość, oparta na wyrzutach i zazdrości. Kobiety są wobec siebie bezwzględne, potrafią się ranić, a mimo to nie mogą żyć bez siebie. Wiedzą bowiem, że nikt inny nie odważy się na zupełną szczerość. I nikt inny również lepiej ich nie zrozumie.

Znakomite postacie, zindywidualizowane, które pozostają do końca dynamiczne. Każdy z nich pod wpływem doświadczeń przechodzi swoistą metamorfozę. Mary jest bezpośrednia i odważna, poważnie angażuje się w swoją pracę nauczycielki, gdy zostaje odprawiona nadal uczy w zrujnowanym budynku. Jej podopiecznymi są wszelkiej maści społeczni wyrzutkowie – dzieci pokrzywdzone, kolorowe i niedorozwinięte. Dla rodziców i kręgu ich znajomych to skandal i skazana honorze oraz szarganie poważanego nazwiska. Bliscy się od niej odsuwają, a mimo to bohaterka pozostaje wierna swoim ideałom. Ma w sobie wielką empatię i niesłabnącą energię. Wojna pozostaje bezwzględna i odbiera dziewczynie wszystko, co przynosiło radość i dumę. A wobec takich strat nawet rezolutna Mary się poddaje.

Wojna w „Dzielnym…” ukazana jest jako siła bezwzględna, która każdemu odbiera to, co w życiu najważniejsze. Tomowi, Mary, Hildzie. Najboleśniej jednak los zakpił z Alistaira. Mężczyzna o jakim marzą kobiety – przystojny, inteligentny, zabawny, wrażliwy, szarmancki, niezwykle odważny i lojalny. Niestety, to ideał pokonany przez wojnę. Stracił wszystko – przyjaciół, rękę, pewność siebie, radość życia, wiarę i zdolność intensywnego odczuwania.

Autor większość akcji umieścił w rejonach bezpośrednich działań wojennych. Pokazał młodych chłopców, od których nagle zaczęto oczekiwać rzeczy niemożliwych. To, co zawsze było najcięższym grzechem – zabijanie, na froncie stanowi o wartości żołnierza, przynosi chlubę. Wojna pozbawi ich wrażliwości, a głód, smród, zwłoki kompanów i tyrania przełożonych złamią niejednego.

„Dzielnym….” to nie tylko powieść o wojnie i miłości, to przede wszystkim narracja o dojrzewaniu w dramatycznych okolicznościach, nieustannym wybieraniu między złym a gorszym oraz o próbach ratowania normalności. O chwytaniu się przez bohaterów nawet absurdalnych rozwiązań, by zyskać poczucie, że rozgrywające się wokół piekło ich nie dotyczy. Stąd m.in. tak silna potrzeba Mary, by uczyć, choć wie, że jej wychowankowie nie mają predyspozycji do zdobywania wiedzy.

Cleave opowiedział o młodych ludziach, których wojna okaleczyła psychicznie i fizycznie. Ten koszmarny okres pozwolił im jednak na przewartościowanie wyznawanych ideałów oraz samopoznanie, ale zyski są niepomiernie mniejsze niż straty, jakich doznali.

Wreszcie to także książka o kontrastach. Cleave wielokrotnie zestawia ze sobą dwa obrazy – np. gdy Mary i Tom oddają się inicjacji seksualnej, Alistair na linii frontu patrzy na śmierć swojego towarzysza. Gdy bogacze jedzą kolacje w Ritzu, czarnoskórzy umierają z głodu w bunkrach. Autor wiele miejsca poświęcił na kwestie nietolerancji i społecznego wykluczenia. Londyn zawsze umiał żyć w dwóch wymiarach jednocześnie. Zdemaskował ignorancję elit, strach przed innością. Londyńczyków pokazał jako dwie hermetyczne grupy. Same postacie też są jakby podwójne – o czym świadczą ich przeobrażenia.

Cleave jest niezwykle autentyczny, jego bohaterowie są prawdziwi, zdarzenia rzeczywiste. Autor głęboko wnika w ludzką psychikę, odkrywając wszelkie jej zawiłości. Genialnie przedstawił przemiany swoich postaci, naturalnie uzasadnione, nie budzące wątpliwości. Co więcej, nie poszedł na skróty, nie wpisał happy endu do każdej minibiografii. Bo wojna, mimo zwycięstwa, nigdy nie kończy się szczęśliwie. Zawsze przerywają jednostki, zwykli obywatele. Pisarz pozwolił Hildzie zrozumieć, że w życiu są wartości nie do przecenienia, ale Tomowi nie dał możliwości wykazania się swoim męstwem, najwięcej zaś zabrał Alistairowi i Mary. I choć nie takiego finału mogli spodziewać się czytelnicy, to inny przekreśliłby całą, genialną, pracę autora.

Zdumiewający jest w tej powieści humor. Nawet w tragicznych okolicznościach śmiech okazuje się ratunkiem, bohaterowie budują swoje relacje m.in. na dowcipnym przekomarzaniu się, sympatycznym pokpiwaniu z siebie. Podobną rolę grają też listy. W korespondencji postacie odkrywają siebie najbardziej, chociaż rzadko piszą o czymś wprost, dzięki wymianie wiadomości trzymają się wyznaczonych sobie ról z nadzieją na szczęśliwe zakończenie. Co ciekawe, to właśnie za sprawą listów rodzi się miłość między Mary i Alistairem, zupełnie inna od tej, którą dziewczyna dzieliła z Tomem. Tamto polegało głównie na spontanicznej radości z bycia obok, z fizyczności, a uczucie do Alistaira ma swoje korzenie w niezwykłym porozumieniu, w emocjonalności. Ale czy to oznacza, że okaże się bardziej wartościowe i trwalsze?