Recenzja książki: Droga do raju. Świat wewnętrzny zamachowców samobójców

Recenzuje: Justyna Gul

Rzecz o zamachowcach-samobójcach

Przez wiele lat prowadziła rozmowy z organizatorami samobójczych zamachów, z samymi zamachowcami, którym nie udało się wykonać zadania, a także z innymi osobami, dzięki którym próbowała zrozumieć sens tych ataków. O kim mowa? O Anat Berko, ekspertce od spraw terroryzmu, która przez dwadzieścia pięć lat służyła w izraelskich siłach zbrojnych.

Obecnie, patrząc na kwestię ataków oczyma samych zamachowców, stworzyła książkę wstrząsającą, a zarazem -porywającą. „Droga do raju. Świat wewnętrzny zamachowców samobójców” to owoc wielu godzin konwersacji z odsiadującymi kary za pogwałcenie przepisów dotyczących bezpieczeństwa. Zarówno niedoszli islamscy zamachowcy, jak i ci, którzy sterowali wysyłką „żywych bomb”, otwierają przed autorką swoje umysły i dusze, a my możemy poznać ich historię i motywy postępowania.

Zazwyczaj zakłada się, że samobójcy zamachowcy z własnej woli decydują się na akcje równoznaczne ze śmiercią. Na ile przypuszczenie to jest uzasadnione? Okazuje się, że w większości przypadków niedoszli samobójcy rzeczywiście robią to z własnej woli, niekiedy jednak zamachy są wyjściem honorowym (z punktu widzenia zamachowca), które pozwala uniknąć hańby młodym ludziom i członkom ich rodzin. Jeśli bowiem ktoś decyduje się zostać szahidem (męczennikiem Allaha), to zmazany zostaje każdy zły czyn popełniony wcześniej.

Zdarza się również, że samobójczy zamachowcy „zgłaszają się na ochotnika”, traktując udział w zamachu bombowym jako sposób na zneutralizowanie silnych emocji bądź też, wcale nie chcąc się zabić, liczą jedynie na szkolenie, które ma przygotować ich do walki z „wrogiem syjnonistycznym”.

Autorka unika rozgrzeszania szahidów i usprawiedliwiania ich postępowania, mimo, iż traktuje ich w pewnym sensie jako ofiary społeczeństwa palestyńskiego. Wydaje się, że głównym motywem stworzenia „Drogi do raju” jest ukazanie czynników, które sterują zachowaniami wyznawców Allaha, zmuszając ich do oddawania swojego życia i siania zniszczenia wokół. Anat Berko zdaje sobie sprawę, że przedstawicielom społeczeństwa zachodniego trudno jest określić i zrozumieć zachowanie zamachowców-zamobójców. Tymczasem ci, którzy z własnej woli decydują się przeprowadzić ataki, są przekonani, że ich męka skończy się z chwilą przejścia do raju, a zamiast cierpienia zaznają najwyższego szczęścia. W kulturze palestyńskiej presja wywierana na jednostki przez kolektywne społeczeństwo jest ogromna, a pojedynczy człowiek nie ma wielkiego znaczenia. Poza tym sytuacja społeczna i przyjęte normy pozwalają społeczności zaakceptować samobójczy zamach, a wręcz pod presją otoczenia jednostka może skłaniać się do popełnienia samobójstwa. W społeczeństwie zachodnim osobę deklarującą samobójstwo raczej się od tego zamiaru odwodzi i ta różnica stanowi sedno problemu ze zrozumieniem zamachowców.

Anat Berko jest uznanym ekspertem, ma zatem prawo wypowiadać się na obrany temat i czyni to profesjonalnie. Czytając „Drogę do raju”, zagłębiamy się w fascynujący dokument, poznajemy losy wielu kontrowersyjnych, niekiedy złamanych życiem ludzi. Stoicyzm, z jakim autor podchodzi do tematu i beznamiętne relacje pozwalają wydobyć emocjonalność samych postaci i ich czynów. I mimo, że wciąż nie potrafię zrozumieć zamachowców-samobójców, to przynajmniej przyjmuję do wiadomości motywy, które nimi kierują. Książka zaś jest najlepszym przykładem dobrego dziennikarstwa i talentu w rozmowie z innymi ludźmi. Bo zamachowcy, pomimo okropieństw, jakie stają się ich udziałem, wciąż mają w sobie elementy człowieczeństwa.