Recenzja książki: Przyrzeczenie harcerskie. Historia. Metodyka. Manipulacje

Recenzuje: Justyna Gul

Czuj, czuj, czuwaj!

Harcerstwo to polski ruch społeczny i wychowawczy wzorowany na brytyjskim skautingu, oparty o służbę ku idei, samodoskonalenie , solidarność i braterstwo. Zasady postępowania harcerza wyznacza Przyrzeczenie Harcerskie i Prawo Harcerskie. O ile na temat harcerstwa można sporo dowiedzieć się z różnych publikacji o tyle geneza tego harcerskiego przyrzeczenia raczej nie stanowiła przedmiotu odrębnych badań. Dlatego też wszelkie inicjatywy w tym zakresie są niezwykle cenne szczególnie, że mogą stanowić bodziec do dalszego zgłębiania tematu.
Tym samym książka Bogusława Śliwerskiego „Przyrzeczenie harcerskie. Historia. Metodyka. Manipulacje” jest pozycją niezwykłą i nietypową. Pomimo zagadnienia jakim autor się zajmuje nie jest to lektura wyłącznie dla byłych i obecnych harcerzy czy sympatyków ruchu, ale dla szerokiego grona odbiorców. Książkę czyta się jak fascynującą opowieść o przyjaźni, lojalności i wartościach stanowiących fundament harcerstwa.
„Przyrzeczenie harcerskie” jest nasycone paradygmatem wychowania i nawet sam autor – pedagog przyznaje, że dla niego „ważne było w dociekaniu genezy, ewolucji i istoty różnych wersji przyrzeczeń harcerskich dostrzeżenie niezwykle ważnego środka wychowawczego, który powinien odgrywać najistotniejszą rolę w procesie harcerskiej inicjacji oraz w przekazie i utrwalaniu pożądanego społecznie systemu wartości”. Samowychowawczy sens przyrzeczenia skautowego nie ogranicza się jednak wyłącznie do jego treści czy wynikającego z niego aktu wyboru określonego sposobu życia i deklaracji pewnych idei. Przyrzeczenie jest również obrzędem, ceremoniałem zwieńczonym przyjęciem w swoje szeregi nowych kandydatów, a forma taka również ma uzasadnienie wychowawcze, wywołując na nowicjuszach silne, niezapomniane wrażenie. Stwarza to sytuację nacisku na młodego człowieka, a on sam publicznie zobowiązuje się do dotrzymania słowa i postępowania zgodnie z przyrzeczeniem.
Autor analizuje zjawisko, jakim jest przyrzeczenie, dogłębnie stawiając pytania o jego genezę, redakcję oraz przyczyny transformacji treści i próbuje znaleźć na nie odpowiedź. W tych dociekaniach opiera się na periodyzacji historii ruchu harcerskiego, tworząc tym samym logiczny ciąg zdarzeń  najlepiej obrazujący przemiany zachodzące w formule przysięgi. Mamy zatem początki, od lat 1909, gdzie idee polskiego skautingu zaczęły przenikać na będące pod zaborami ziemie polskie, a w prasie pojawiać się pierwsze dane o powstaniu ruchu i jego charakterze wychowawczym oraz założycielu - gen. Baden Powellu. Śliwerski omawia dalej okres obejmujący lata 1918 do 1939, w którym ze wszystkich połączonych organizacji środowisk skautowych oraz harcerskich z byłego zaboru pruskiego, Małopolski, Rusi, Rosji, Królestwa Kongresowego i Litwy, utworzono Związek Harcerstwa Polskiego i ogłoszono nową, obowiązującą w całym ZHP redakcję przyrzeczenia harcerskiego. Okres 1939 roku do roku 1945 to czas II wojny światowej, gdzie związek Harcerstwa Polskiego przeszedł do konspiracji przybierając kryptonim „Szare Szeregi” udowadniając, że składane przez członków organizacji przysięgi wynikały z serca.
Okres 1944 do 1981 roku był czasem burzliwym, gdzie wpływy ideologiczne i naciski polityczne powodowały opracowanie projektów zmian tekstu obowiązującego przyrzeczenia harcerskiego. To również okres, gdzie harcerstwo odzyskało swoją tożsamość, a bodźcem do tego był referat Kamińskiego wygłoszony w Osowcu i dokonujący swojego rodzaju rozliczenia doświadczeń powojennych ZHP. Równocześnie, z upływem lat do metodyki pracy harcerskiej zaczęły przenikać ponownie rozwiązania w zakresie wychowania kolektywnego, pojawiła się też idea, by uroczystość przyrzeczenia harcerskiego wywoływała poczucie szczególnego zobowiązania.
Autor obszernie porusza temat rozwoju myśli metodycznej i programowej, zaznaczając, że od chwili wprowadzenia nowej roty przyrzeczenia, zaczęły pojawiać się specjalistyczne publikacje mówiące nie tylko o znaczeniu wychowawczym samego aktu, ale i o sposobach jego przeprowadzania.
Tym samym Bogusław Śliwerski daje nam nie tylko obraz harcerstwa i Przyrzeczenia, ale i nastrojów społecznych i zawirowań historycznych, mających wpływ na ostateczny charakter organizacji. „Przyrzeczenie harcerskie” staje się natomiast książką  nie tylko dla skautów, ale i dla metodyków, wychowawców oraz wszystkich tych, którym idee ZHP są bliskie sercu.