Przewóz
Andrzej Stasiuk

Cóż to za opowieść!!! Pełna brudu, smrodu, zła a tak fascynująca. To chyba ze złości na wszechobecną i obowiązującą w coraz większym stopniu politykę historyczną uprawianą przez wiadomo kogo, Stasiuk się zdenerwował i napisał tę pełną niepokoju książkę odromantyzowującą tamte czasy i ówczesnych ludzi. Oj, pewnie prawomyślnym historykom mamiącym od lat naród wielkością i powstawaniem z kolan to się nie spodoba. Mnie wciągnęła jak te nadbużańskie bagna - śmierdzące, paskudne, ale takie swojskie, nasze przecież. No i stodoły, to już narodowy symbol - tam ukrywa się Żydów, zabija się Żydów, gwałci kobiety, torturuje "nieprawdziwych" Polaków i zabija świnie. A w tym wszystkim cała gama zwykłych - niezwykłych postaci: plutonowy, piewca narodowy, któremu bliżej do bandyty, dzielny wojak gwałciciel Stach, zabłąkany w tym wszystkim młodociany partyzant, Max i Dora z mirażem ucieczki pod chińską granicę, ksiądz proboszcz żywcem niemalże wyjęty z "Kleru" Smarzowskiego i jeszcze paru innych. I kiedy mężczyźni wymachują pistoletem albo czymś bardziej cielesnym, kobiety po prostu robią swoje, skontaktowane zdecydowanie bardziej z rzeczywistością, odważne bez niepotrzebnie nadmuchanego ego. 

Niezwykły jest język, pięknie literacki i jednocześnie zmysłowy, węchowy, pełen naturalizmów, od których momentami robi się niedobrze. Czujesz tę zepsutą zupę na kościach, fetor gnijącej rany i zapach brudnych ciał. To nie jest książka historyczna, to zapełnianie luk w pamięci, to prawdopodobne wyobrażenie, co mogło dziać się latem, w czerwcu 1941 roku. I takiej książki brakowało, mi brakowało. Znakomita. 

W końcu coś innego niż włóczęga po Bałkanach i fascynacja krowimi gównami! Chciaż nie! Krowy też są :). Coś innego w twórczości znanego poszukiwacza podróżniczych wrażeń, który za nic ma modne turystycznie miejsca i szuka sensu w wiejskich odludziach. Mamy opowieść z czasów wojny i po raz pierwszy mamy kobiety. Panie opisane z fascynacją. Głównie końsko-osmologiczną. Bardzo dobrze się czyta, a połączenie typowych dla Pana Andrzeja wiejskich klimatów z partyzancką przygodą i opisem polskich wsi z rodzinnych stron autora - dało całkiem  przyjemną i ciekawą w treści lekturę.