Kolej w czasie II wojny – co przetrwało, a co zostało zniszczone?

Gdy we wrześniu 1939 roku na terytorium Polski wkroczyły wojska niemieckie i sowieckie, dobrze zorganizowana i sprawna sieć kolejowa znalazła się w samym środku walk, bombardowań i sabotażu. Skutki wojny dla polskiej kolei były katastrofalne. Zniszczenia objęły setki kilometrów torów, mosty, stacje, a także tabor, którego część wywieziono do III Rzeszy i ZSRR.

Na linii frontu

Tuż przed wybuchem wojny Polskie Koleje Państwowe zatrudniały ok. 220 tys. osób. To właśnie ci ludzie w pierwszych dniach września 1939 roku prowadzili ewakuacyjne pociągi pełne cywilów i transporty wojskowe.

Atakowane były nie tylko stacje węzłowe, takie jak Bydgoszcz, Toruń czy Kraków, ale także oznakowane pociągi sanitarne i cywilne składy ewakuacyjne. Mimo to kolejarze wspierani przez wojska saperskie potrafili przywrócić ruch na zniszczonych liniach nawet w ciągu kilku godzin. Niestety, w skali kraju skala strat rosła z dnia na dzień: wysadzano wiadukty, mosty (w tym m.in. w Tczewie, Grudziądzu i Płocku) oraz tunele kolejowe.

Okupacja i sabotaż

Po klęsce kampanii wrześniowej polscy kolejarze mogli dalej pracować, ale pod ścisłym nadzorem i w warunkach rosnącej represji. Polacy nie mogli jeździć pociągami pośpiesznymi, a miejsca w wagonach dla Niemców były dla nich niedostępne.

Mimo to kolej stała się ważnym polem walki konspiracyjnej. W ramach akcji sabotażowych w drugiej połowie 1941 roku uszkodzono niemal dwa tysiące parowozów, wykolejono dziesiątki transportów i podpalono setki wagonów. Symbolicznym sukcesem podziemia była akcja „Wieniec” z października 1942 roku, gdy żołnierze Armii Krajowej jednocześnie wysadzili tory wokół Warszawy, paraliżując ruch.

Planowe zniszczenia i rabunek

W drugiej fazie wojny Niemcy wysadzali mosty i tunele, burzyli dworce, parowozownie, wieże ciśnień, a także wywozili do Rzeszy obrabiarki, urządzenia i tabor kolejowy. Z 11 głównych warsztatów kolejowych aż cztery zostały kompletnie zniszczone, a inne – jak w Tarnowie, Pruszkowie czy Nowym Sączu – utraciły większość maszyn.

Do 1945 roku okupanci zniszczyli około 38% linii kolejowych w Polsce, 46% długości mostów, połowę tuneli, a także ok. 6 tys. parowozów i 60 tys. wagonów.

Co przetrwało?

Mimo ogromu zniszczeń niektóre obiekty i pojazdy kolejowe przetrwały wojnę. Zachowały się m.in. dworce w Skierniewicach, Sochaczewie, Wrocławiu, a także w Kołobrzegu. W Bytomiu na halę dworcową spadła bomba, która nie wybuchła, zostawiając tylko wygiętą stalową konstrukcję.

Z parowozów, które po wojnie wróciły na polskie tory, warto wymienić choćby 258 lokomotyw serii Ty23 czy 59 egzemplarzy Ok22. Na stan PKP trafiło też 17 ciężkich parowozów towarowych Ty37, które służyły aż do lat 70. XX wieku.

Zniszczona, ale odbudowana

Po ustaniu działań wojennych infrastruktura kolejowa była niemalże całkowicie zdewastowana. Przystąpiono więc do błyskawicznej odbudowy. W samym tylko 1945 roku udało się zrekonstruować ok. 3,5 tys. km torów.

Nie obyło się jednak bez trudnych momentów: część linii, infrastruktury, a nawet torów została wywieziona w głąb ZSRR – szacuje się, że w latach 1945–48 z Polski zniknęło w ten sposób ok. 2 tys. km torów. Mimo to, po uwzględnieniu terenów przyłączonych po wojnie, długość sieci kolejowej w Polsce wzrosła do ok. 28 tys. km.

Powojenny rozwój

W kolejnych dekadach kolej była odbudowywana i modernizowana. W 1946 roku na tory wyjechały pierwsze pociągi elektryczne na trasie Warszawa–Otwock, a w 1949 roku odbudowano tunel średnicowy w stolicy.

W latach 60. i 70. powstawały kolejne inwestycje, jak Dworzec Śródmieście w Warszawie, a w 1975 roku otwarto nowoczesny Dworzec Centralny. Równocześnie rozwijały się zakłady produkujące tabor i części takie jak PAFAWAG, H. Cegielski czy ZNTK, które stały się filarami polskiego przemysłu kolejowego.

Kolejowa historia Polski

Dziś po tamtym dramacie pozostały już na szczęście tylko wspomnienia w postaci zdjęć i archiwaliów. Choć wojna wstrzymała rozwój polskiej kolei, to dzięki determinacji kolejarzy i ówczesnych władz udało się ją odbudować z ruin. I choć minęło wiele dekad, historia zatoczyła koło – dziś po tych samych torach mknie nowoczesne Pendolino. Rozkład jazdy nie przypomina już tego sprzed lat – dziś podróżujemy szybciej, wygodniej i z biletem w telefonie. Z pomocą aplikacji EuroPodróże łatwo zaplanujesz trasę i kupisz bilet online – wygodnie, bez stresu, a potwierdzenie dostaniesz SMS-em i e-mailem.

To symboliczny krok naprzód – z ruin do kolei, która łączy miasta i ludzi lepiej niż kiedykolwiek wcześniej.