Obłęd '44. Czyli jak Polacy zrobili prezent Stalinowi, wywołując powstanie warszawskie

„Obłęd ’44” Piotra Zychowicza to jedna z najbardziej kontrowersyjnych książek dotyczących historii Polski w XX wieku. Autor, znany z bezkompromisowych sądów i rewizjonistycznego podejścia do dziejów II wojny światowej, ponownie uderza w powszechnie pielęgnowane mity narodowe – tym razem poddając druzgocącej krytyce Powstanie Warszawskie i działania Polskiego Państwa Podziemnego.

Zychowicz stawia tezę, że decyzja o wybuchu Powstania Warszawskiego była tragiczna w skutkach i oparta nie na chłodnej kalkulacji polityczno-wojskowej, lecz na iluzjach i emocjach. Według niego, dowództwo Armii Krajowej oraz cywilne władze podziemne wykazały się nieodpowiedzialnością i brakiem realizmu, wierząc w pomoc Zachodu i dobrą wolę Stalina. W rzeczywistości – argumentuje autor – ta decyzja doprowadziła do rzezi 200 tysięcy warszawiaków, zniszczenia stolicy i eliminacji AK jako siły mogącej przeciwstawić się sowietyzacji Polski.

Zychowicz nie zatrzymuje się jednak na samej krytyce powstania. Rozciąga swój osąd na całą politykę Polskiego Państwa Podziemnego, oskarżając jego kierownictwo o kolaborację z Armią Czerwoną w ramach akcji „Burza”, co – jego zdaniem – było aktem strategicznego samobójstwa. Tysiące żołnierzy AK po akcji trafiało w ręce NKWD, kończąc w więzieniach lub na Syberii. Autor pyta także o odpowiedzialność za tragiczne losy Polaków na Wołyniu i brak skutecznej ochrony ludności cywilnej przez struktury podziemnego państwa.

Książka jest napisana dynamicznie, językiem publicystycznym, pełnym emocji i ostrych tez. To jej siła – i zarazem słabość. „Obłęd ’44” nie jest chłodną, akademicką analizą historyczną, ale mocno zaangażowaną publicystyką, która ma poruszyć, oburzyć i sprowokować do dyskusji. Dla jednych będzie to odważny głos rozsądku, dla innych – zamach na świętości narodowej pamięci.

Zychowicz odwołuje się do postaci takich jak Ignacy Matuszewski czy Józef Mackiewicz, pokazując, że jego sposób myślenia nie jest odosobniony w tradycji polskiego myślenia politycznego. Kwestionuje romantyczny model polskiego patriotyzmu, który stawia honor ponad skuteczność, a zrywy powstańcze ponad zimną kalkulację. Jego celem jest, jak sam pisze, rozdrapywanie ran – nie dla prowokacji, lecz by uczyć się na błędach i nie powtarzać ich w przyszłości.

„Obłęd ’44” to książka ważna i potrzebna, choć z pewnością nie dla każdego. Dla jednych będzie impulsem do przemyślenia historii Polski z nowej perspektywy. Dla innych – prowokacją i bluźnierstwem. Jedno jest pewne: trudno przejść obok niej obojętnie.

Jedni książki Zychowicza cenią, inni ganią. Ja przyjmuję je do wiadomości i zmieniam swoje PRL-owskie zapatrzenie na historię, którą wciskano nam w tamtych czasach w szkole. Nie potępiam wszystkich ludzi, którzy w czasie wojny byli decyzyjni ani wszystkich decyzji przez nich wydanych. Ale mam świadomość, że niektóre były błędne. Książka mnie wzburzyła i mocno poruszyła. Trochę mi żal, że historia nie potoczyła się inaczej. Można było uniknąć ogromu cierpień, niepotrzebnej śmierci. Ale zdaję też sobie sprawę, że łatwiej nam dzisiaj oceniać tamte czasy niż ludziom, którzy wówczas żyli. Polecam każdemu.