Panna Marple. 12 nowych historii

Powrót Jane Marple na karty literatury po niemal pięćdziesięciu latach mógł wydawać się wydarzeniem literackim o dużym potencjale. W końcu mówimy o jednej z najbardziej rozpoznawalnych postaci stworzonych przez Agathę Christie – archetypie detektywa-amatora, którego spostrzegawczość i subtelny humor na zawsze zapisały się w kanonie kryminału. Niestety, zbiór „Panna Marple. 12 nowych historii” to przykład tego, jak bardzo można rozminąć się z oczekiwaniami i jak trudno ożywić klasyczną postać, nie tracąc przy tym jej ducha.

Książka została napisana przez dwanaście autorek współczesnych bestsellerów, co na pierwszy rzut oka wydaje się ciekawym eksperymentem – każda z nich miała możliwość własnej interpretacji Jane Marple. Niestety, efekt końcowy jest chaotyczny i niespójny. Brak jednego tonu narracyjnego sprawia, że czytelnik szybko odczuwa znużenie. O ile Christie potrafiła zbudować atmosferę miasteczka St Mary Mead i sprawić, by nawet najmniejsze detale codzienności miały znaczenie dla fabuły, o tyle w nowych opowiadaniach ten klimat znika. Zamiast subtelnych obserwacji otrzymujemy raczej literackie pastisze – mniej lub bardziej udane – które próbują udowodnić, że Jane Marple da się osadzić wszędzie: od Włoch po Hongkong. Problem w tym, że ta podróżnicza wszechobecność kłóci się z esencją postaci.

Największą bolączką zbioru jest brak spójności w kreacji samej bohaterki. W jednych opowiadaniach Jane Marple jawi się jako przenikliwa i pełna ironii starsza dama, w innych – jako postać pozbawiona energii, sprowadzona do tła. Czasem autorki starają się na siłę unowocześnić jej wizerunek, przez co traci on swój ponadczasowy urok. Zamiast powrotu klasycznej panny Marple dostajemy raczej kalejdoskop interpretacji, które rzadko kiedy są w stanie oddać jej autentyczny charakter.

Kolejnym mankamentem jest sama konstrukcja zagadek. Christie słynęła z kunsztownie utkanych intryg, w których każdy szczegół miał znaczenie, a rozwiązanie zaskakiwało, lecz zawsze pozostawało logiczne. Tutaj mamy do czynienia z historiami często przewidywalnymi, powierzchownymi i pisanymi bardziej pod współczesną wrażliwość czytelnika niż pod zasady klasycznego kryminału. W wielu przypadkach brakuje też budowania napięcia – opowiadania kończą się nagle, bez satysfakcji z rozwiązania, jakby autorzy spieszyli się, by zamknąć fabułę w kilku stronach.

Warto wspomnieć także o samej idei „reaktywacji” postaci. Choć wydaje się kusząca, rodzi zasadnicze pytanie: czy każda literacka ikona powinna być przywracana do życia za wszelką cenę? W przypadku Jane Marple odpowiedź wydaje się przecząca. „Uśpione morderstwo” było godnym pożegnaniem postaci, która funkcjonowała w ściśle określonym kontekście historycznym i społecznym. Wyrywanie jej z tego tła i przenoszenie w egzotyczne lokalizacje wydaje się zabiegiem sztucznym, pozbawionym literackiej potrzeby.

„Panna Marple. 12 nowych historii” to lektura, która raczej rozczaruje niż zachwyci wiernych fanów Christie. Zamiast hołdu dla mistrzyni kryminału, dostajemy zbiór eksperymentów, w których brakuje spójności, finezji i autentycznego zrozumienia dla bohaterki. To przykład, że nie każdą legendę da się wskrzesić i że czasem lepiej pozwolić postaciom pozostać tam, gdzie zostały stworzone – w oryginalnym, niezastąpionym świecie swojej autorki.

Bystry umysł, dobre oko, świetne autorki!