Znanemu literaturoznawcy Aleksandrowi Archangielskiemu władze rosyjskie odmówiły prawa do zamieszczenia wierszy Borysa Pasternaka w przygotowywanej przez niego antologii klasyki rosyjskiej literatury. Niegdyś autora Doktora Żywago oskarżano o bycie rosyjskim agentem i zmuszono do nieprzyjęcia Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.
- Prawa do twórczości Borysa Pasternaka nie zostały badaczowi udostępnione ze względu na to, że Archangielski ma status inoagenta (obcego agenta).
- Archangielski pracował nad antologią poezji rosyjskiej we współpracy z wydawnictwem Freedom Letters.
- Odmowa dotyczyła również innej sytuacji – publikacji portretu Puszkina autorstwa Oresta Kiprenskiego.
- Decyzję argumentowano obowiązującym prawem i polityką instytucji państwowych.
- Archangielski został wpisany na listę inoagentów w listopadzie 2024 roku.
- Co ciekawe, Borysa Pasternaka niegdyś władze również oskarżały o bycie obcym agentem, a jego twórczość była wykorzystywana przez CIA w czasach zimnej wojny.
Aleksander Archangielski opisał, że podczas pracy nad przygotowaniem antologii rosyjskiej poezji nie otrzymał zgody na wykorzystanie w niej twórczości Borysa Pasternaka. Wyjaśnił, że otwarcie poinformował o swoim statusie inoagenta, po czym usłyszał, że zgodnie z przepisami prawnicy zarządzający prawami autorskimi nie mogą z nim współpracować. Archangielski podkreślił, że autora Doktora Żywago władze niegdyś oskarżały o obce wpływy. Ujawnione niedawno amerykańskie dokumenty pokazują, że podczas zimnej wojny powieść Doktor Żywago stała się narzędziem politycznej gry, gdy CIA celowo przygotowywała rosyjskojęzyczne wydania książki, aby osłabić zaufanie obywateli ZSRR do własnego państwa. Powieść została rozdawana obywatelom radzieckim na wystawie światowej w Brukseli w 1958 roku i wśród turystów na Zachodzie. Wewnętrzne notatki sugerowały, by powieść była publikowana w jak największej liczbie wydań i zdobyła prestiżowe nagrody, w tym Nobla. Borys Pasternak otrzymał Literacką Nagrodę Nobla w 1958 roku, lecz został zmuszony przez władze radzieckie do jej odrzucenia.
Z ponad 100 odtajnionych raportów wynika, że CIA dostrzegała w powieści Doktor Żywago nie tylko artystyczną wartość, ale i potencjał propagandowy. Uważano, że fakt niedopuszczenia do publikacji dzieła w Związku Radzieckim mógł budzić pytania o to, dlaczego wybitny rosyjski pisarz nie może być czytany w ojczystym kraju. Kierownik wydziału radzieckiego w agencji pisał wprost, że przesłanie o szacunku wobec godności jednostki uderzało w podstawy systemu komunistycznego.
Pierwsze wydania powieści w języku rosyjskim ukazały się w Holandii, a wersja kieszonkowa powstała w samej siedzibie CIA. Dodatkowo opracowano instrukcje dla zachodnich podróżnych, jak rozmawiać z Rosjanami o książce i jej znaczeniu.
Wydawcą antologii przygotowywanej przez Aleksandra Archangielskiego miał być Georgij Uruszadze, twórca oficyny Freedom Letters. Archangielski zaznaczył, że prace miały odbywać się zgodnie z prawem i w pełnym poszanowaniu autorskich licencji, jednak odmowa zamknęła drogę do wykorzystania wybranych tekstów.
Badacz zwrócił uwagę, że podobny problem spotkał go niedawno w kontakcie z państwową instytucją. Chodziło o zgodę na użycie na okładce książki o Aleksandrze Puszkinie portretu stworzonego przez Oresta Kiprenskiego. Odpowiedź była negatywna i została podpisana przez zastępcę dyrektora ds. bezpieczeństwa, który powołał się na fakt umieszczenia autora w wykazie inoagentów.
Resort sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej wpisał Aleksandra Archangielskiego do rejestru zagranicznych agentów w listopadzie 2024 roku, co od tamtej pory znacząco ogranicza jego działalność wydawniczą i publicystyczną.
Tagi: literatura,
