W jakiej kolejności czytać Tolkiena?

Jeśli ktoś postawiłby przed nami zadanie wymienienia nazwisk dziesięciu zagranicznych pisarzy, z pewnością na naszej liście znalazłby się J.R.R. Tolkien. Kto bowiem nie słyszał o Hobbicie? A kto dobrych kilka lat temu nie wybrał się do kina na Władcę Pierścieni? Świat stworzony przez J.R.R. Tolkiena zachwyca nie tylko czytelników, ale także badaczy literatury, krytyków i literaturoznawców. Tolkien jest tematem wielu rozpraw naukowych, fascynuje jego bogaty życiorys, ale przede wszystkim zdumiewający dorobek literacki. Mając do dyspozycji tak wiele dzieł J.R.R. Tolkiena, czytelnik może zagubić się w ich gąszczu. Od czego zacząć przygodę ze Śródziemiem? W jakiej kolejności czytać książki J.R.R. Tolkiena?

-> Sprawdź też naszą dyskusję na temat twórczości Tolkiena!

Jeśli chcemy poznać początki świata stworzonego przez J.R.R. Tolkiena, dzieje Pierwszej i Drugiej Ery, wydarzenia poprzedzające opowieści Trzeciej Ery (czyli Władcę Pierścieni) warto sięgnąć po Silmarillion. To przepiękna opowieść o powstawaniu świata z muzyki Ainurów, legendach początków Śródziemia, opowieściach o bitwach i wojnach o klejnoty Elfów - Silmarile, czy powstaniu Pierścienia Władzy, wokół którego rozgrywa się akcja Władcy Pierścieni. Warto mieć jednak na uwadze, że Silmarillion nie jest łatwą lekturą. Każdy rozdział, każdą legendę i mit warto dawkować sobie „pojedynczo”, by nie zatracić złożoności przedstawionego świata i mnogości jego bohaterów.

Czytaj także: Upadek Gondolinu: ostatnia książka Tolkiena

Być może więc jako okazję do pierwszego spotkania z twórczością J.R.R. Tolkiena warto potraktować nie tyle dzieło „chronologicznie” pierwsze, jeśli chodzi o świat stworzony przez autora, czyli Silmarillion, ale książkę zdecydowanie łatwiejszą w odbiorze. Będzie to z pewnością Hobbit, czyli tam i z powrotem. Powieść kierowana jest przede wszystkim do młodszych czytelników, co uwidacznia się w lekkości przekazu i zdecydowanie bardziej przystępnym stylu, języku i narracji. W Hobbicie opisane zostały zdarzenia poprzedzające bezpośrednio akcję Władcy Pierścieni. Z tej niewielkiej książeczki czytelnik dowie się, jak pierścień trafił do Bilba Bagginsa i dlaczego hobbit ten tak bardzo przywiązał się do tego klejnotu.

Po lekturze Hobbita powinien przyjść czas na Władcę Pierścieni. Rozbudowana, wielowątkowa fabuła, zwroty akcji, które przenoszą czytelnika w wir niepokojących wydarzeń oraz plejada świetnie sportretowanych bohaterów stanowią prawdziwą ucztę dla wszystkich czytelników spragnionych dobrej, trzymającej w napięciu i zapierającej dech rozmachem lektury. To pasjonująca historia o przygodach hobbita, który z pomocą swoich przyjaciół chce zniszczyć Pierścień Władzy. Pełna trudów i niebezpieczeństw wędrówka ku Górze Przeznaczenia staje się pretekstem do poprowadzenia także innych wątków rozgrywających się w Śródziemiu. Czytelnik śledzi losy Rohanu i czyta o upadku Gondoru. Z zachwytem pozna także historię wielkiej miłości Elfa i człowieka - Arveny i Aragorna. Zdecydowanie polecamy przekład Marii Skibniewskiej, wydaje się bowiem najmniej ingerować w oryginalny tekst i być najbardziej przystępnym dla współczesnego czytelnika. 

W celu usystematyzowania i dopełnienia informacji opisanych we Władcy Pierścieni, warto dopiero w tym miejscu sięgnąć po Silmarillion i inne działa Tolkiena, opisujące świat stworzony przez autora.

Po Silmarillionie naturalnym wyborem będą Dzieci Hurina – obszerna, szczegółowa, ale przy tym zdecydowanie łatwiejsza w odbiorze niż sam Silmarillion historia Turina i jego siostry Nienor oraz ich walki z klątwą rzuconą przez Morgotha. Bogactwo wydarzeń i liczne zwroty akcji przykuwają uwagę czytelnika.

Kolejną publikacją powinna stać się opowieść Beren i Luthien. To historia miłości człowieka i elfa, nad którym to uczuciem wisi złowieszcze fatum. Beren, by móc poślubić swoją ukochaną, musi wykraść Silmarile Melkorowi. Jest to zadanie wręcz niewykonalne. To jedna z najbardziej przejmujących i poruszających legend Śródziemia. Czytelnicy mogą ją znać już z Silmarillionu, ale w tym wydaniu jest dużo bardziej przystępna i atrakcyjna dla czytelników. 

Tak samo ma się rzecz w przypadku wydanej w 2018 roku w Anglii i rok później w Polsce książki Upadek Gondolinu –  i tu fabułę mamy szansę znać za sprawą Silmarillionu. Pojawienie się tej książki na rynku zaskoczyło miłośników Tolkiena, bowiem wcześniej syn pisarza, Christopher, zapowiadał, że ostatnią redagowaną przez niego publikacją będzie książka Beren i Luthien. Tymczasem do rąk czytelników oddał opowieść o jednej z największych bitew w historii Śródziemia. Zdaniem znawców, ta historia była dla Tolkiena swoistą „wprawką", ćwiczeniem przed napisaniem jego najważniejszych książek. Ponadto Dzieci Hurina, Beren i Luthien oraz Upadek Gondolinu wchodzą w skład cyklu Wielkie Opowieści z Dawnych Dni. Dlatego warto czytać je kolejno po sobie.  

Miłośnicy twórczości Tolkiena, którzy pragną przyswoić wszystkie informacje ze świata Śródziemia, powinni sięgnąć także po Niedokończone opowieści i Księgę zaginionych opowieści.

Są to szkice dotyczących Śródziemia i Numenoru Pierwszej, Drugiej i Trzeciej Ery - czyli czasów, w których rozgrywa się akcja m.in. Silmarillionu, Dzieci Hurina, Hobbita i Władcy Pierścieni. Notatki zebrane i wydane zostały przez syna pisarza, Christophera Tolkiena.

Opowieść o Kullervo, podobnie jak Niedokończone opowieści, to zbiór szkiców J.R.R. Tolkiena. Autor stworzył bohatera – chyba najbardziej tragiczną wśród swoich postaci. Kullervo miał być pierwowzorem Turina, bohatera Dzieci Hurina. Opowieść o Kullervo z uwagi na to, że nie stanowi zwięzłej, spójnej całości, a jest jedynie zbiorem notatek i pomysłów autora na kolejną historię, będzie gratką jedynie dla pasjonatów i literaturoznawców.

Wśród dzieł J.R.R. Tolkiena znajdziemy także opowiadania i teksty mniej lub bardziej nawiązujące do świata Śródziemia. Będzie to z pewnością zbiór Opowieści z Niebezpiecznego Królestwa, w którym znajdziemy pięć opowiadań:

Łazikanty, czyli historię o zaczarowanym piesku-zabawce, kierowaną zwłaszcza do najmłodszych czytelników.

Gospodarz Giles z Ham i Kowal z Przylesia Wielkiego to opowieści nawiązujące do świata Śródziemia, w których dostrzeżemy delikatne nawiązania do Silmarillionu czy Hobbita. Na kartach tych historii nie brakuje elfów i smoków. Opowiadania kierowane są do młodszych odbiorców.

Przygody Toma Bombadila to wierszowane historie opowiadające o epizodycznym bohaterze Władcy Pierścieni – Tomie Bombadilu. Wśród tekstów znajdziemy też ludowe pieśni hobbitów.

Liść, dzieło Niggle’a to oniryczna historia o godzeniu się ze śmiercią.

Opowiadania te powstały niezależnie. Autor pisał je dla swoich synów (Łazikanty) bądź na zamówienie społeczne (Przygody Toma Bombadila). Można znaleźć ich niezależne wydania w formie krótkich, osobnych książeczek.

Jeśli chcecie mieć dostęp do wszystkich terminów, nazw własnych czy skrótowo opisanych wydarzeń ze świata Śródziemia, a także map, z zaznaczonymi polami bitew czy trasami wędrówek sięgnijcie po Encyklopedię Śródziemia Roberta Fostera i Atlas Śródziemia Karen Wynn Fonstad.

John Ronald Reuel Tolkien był również autorem poezji i prac popularnonaukowych, z których część doczekała się polskiego wydania. Coraz częściej wydawcy sięgają też po szkice jego opowieści dla dzieci (Pan Błysk) czy dzieła niedokończone. 

-> Koniecznie zajrzyjcie do naszej dyskusji poświęconej twórczości Tolkiena!