Oberki do końca świata

„Przybył Maciej Wicher znikąd, spoza horyzontu, z wiosek nienazwanych. Przybył do Rokicin drogich, do Rokicin błogich, do ich strzech słomianych”[1]. Od tego Macieja zaczyna się swego rodzaju saga rokicińskich grajków. Wit Szostak opowiada ich historię w tanecznym rytmie oberków, polek i mazurków. Historie miłości, życia i przemijania. „Tak się toczyło szare, codzienne Wichrów życie”[2]. Tak, życie proste, skromne, zwykłe, jednak Wit Szostak wspina się na wyżyny literackiego kunsztu i pisze o nim w wyjątkowym stylu. Panie i Panowie, przed wami „Oberki do końca świata”.

Rytm to słowo klucz, jeżeli mówimy o tej powieści. Zapewne część z was będzie skonfundowana, bo jak ma się rytm i proza. Przecież to domena poezji. Trudno to opisać, ale ta książka gra. Jej się nie czyta, ona brzmi w uszach. To, ze bohaterowie tej opowieści są muzykami to jedno, ale ważniejsze jest, iż autor pięknie operuje słowem, frazą, aby uzyskać muzyczny efekt. Szostak niejako zbliża się do realizmu magicznego, jednak – w moim odczuciu – nie wchodzi w ten obszar. U niego jest rytmicznie, fraza wibruje, co daje niemal poetycko-muzyczne doznania, jednak on pozostaje w sferze spraw codziennych.

„Konie podkuwał, pługi przekuwał, ludzkie losy wykuwał”[3] Ja bym jeszcze rozwinęła ten cytat. Wit Szostak opisuje ludzkie losy, ale też losy kultury, obyczajów i wsi. Zmartwienia jednego pokolenia, nie są sprawami kolejnego. Czas biegnie, świat się zmienia, ludzie mają inne cele. Czy zapominają? Czy nie przywiązują już uwagi? Czy po prostu są obojętni?

Czy „Oberki do końca świata” to najlepsza książka o polskiej wsi? Tego nie wiem, ale na pewno jedna z ciekawszych. To nie tylko powieść. To literackie wydarzenie, wyjątkowe doznanie. Wit Szostak porusza w niej zarówno tematy kulturowe i społeczne, ale – przede wszystkim – pokazuje piękno słowa. „Oberki...” mogę porównać do pięknego, misternie tkanego gobelinu. Doceniamy tu zarówno wzór, obraz jak i jakość wykonania.

[1] Wit Szostak, „Oberki do końca świata” wyd. Powergraph, Warszawa 2014, loc. 568-569 [e-book].
[2] Tamże, loc. 924-925.
[3] Tamże, loc. 749-750.

Skończyłam właśnie czytać fantastyczną książkę! Nazywa się "Oberki do końca świata" i jest jedną z tych książek, jakich się już nie pisze. Cudowny język, muzyczny, melodyjny - napisać opowieść w rytm ludowych dźwięków to sztuka, której podjąć się może tylko pisarz o specyficznej wrażliwości. A Szostak takim pisarzem jest, i dlatego tak cudownie mu wyszedł ten hołd dla ludowości, dla wymierającej (a może już wymarłej) tradycji muzykowania, przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Nie trzeba kończyć żadnych szkół - wystarczy pokochać muzykę, skrzypce, wejść w konszachty z Bogiem albo/i diabłem i grać, grać, grać! Wtedy muzyka ma moc wypędzania diabełków z przydrożnych wierzb, odegnania od wsi wojennej zawieruchy i zaklinania rzeczywistości. Muzykantom nie wolno podpaść, bo sprawią, że wesele, na które się ich nie zaprosiło, nie uda się albo bezczelny pan młody zatańcuje się niemal na śmierć. Muzykowanie to przekładanie własnych emocji, sprzedawanie duszy - dlatego muzykantom nie są potrzebne nuty. Oberki biorą się z życia, z radości, nienawiści, wrażliwości. Charakterystyczne dla swojego stwórcy, są niepodrabialne i nie mogą być grane przez nikogo innego. Owszem, można się wyuczyć, ale w kopiach zawsze jest nieco fałszu.

Jednak granie oberków to sprzedawanie duszy diabłu, a za umiejętność grania muzykanci muszą zapłacić wysoką cenę. Dlatego mężczyźni z rodu Wichrów, o których jest ta opowieść, nie potrafią wieść normalnego życia. Ojciec, by zachować spokój wsi, musi zarzucić granie; jeden z braci znika w pewnym momencie, by drugi sam dźwigał ciężar grania. Do tego jest kobieta, którą obydwaj kochają, pewien Niemiec, którego partyzanci pozostawiają Wichrom "na przechowanie" i święty Antoni z Padwy, strzegący w swojej kapliczce wsi przed zagubieniem.

Prócz tej dzikiej, prymitywnej (nie - prostackiej!) radości jest też smutek przemijania - muzykanci zdają sobie sprawę, że ich czas przemija, że nikt już nie bierze skrzypków na wesele, że stracili szacunek, jakim jeszcze nie tak dawno cieszyli się wśród mieszkańców wsi. Wraz z nimi odchodzą w przeszłość diabełki z wierzb, obrzędy weselne, a oni sami stają się pomału czymś na kształt eksponatów muzealnych.

Cała opowieść utrzymana jest na pograniczu magii i realności, tak jakby muzyka Wichrów faktycznie miała moc czartowską, przenoszącą w nieco inną rzeczywistość. Najbliżej jej do filmów Jana Jakuba Kolskiego - "Jańca Wodnika" czy "Szabli od komendanta". Jest bardzo oryginalną opowieścią, wartą poznania, zanim świat, o którym mówi na dobre zniknie.