Ścieżki północy
Richard Flanagan

Z reguły nieufnie podchodzę do tych wszystkich „Zachwycające, „Objawienie”, „Cudowne” na okładce nowej książki. Myślę sobie wtedy :”Za pieniądze to i ksiądz się modli…” i idę dalej, bo półki w księgarni są długie. Co innego w bibliotece- widzę taką okładkę i mam odruch: „biorę z przekory, sprawdzę co to warte” :)
Na okładce „Ścieżek północy” R. Flanagana pisze:” Zniewalająco piękna powieść”. Australijczyk pisał ją dwanaście lat (?!) i dostał za nią Nagrodę Bookera. Idąc tropem mojego pokrętnego myślenia- Leonard Cohen pisał „Hallelujah” cztery lata i co mu wyszło?! Trzeba przeczytać, zweryfikować, może – oby!- też się zachwycić…
Bohaterem książki jest Dorrigo Evans, lekarz. Rzecz dzieje się w trzech przedziałach czasowych- po pierwsze primo- Evans ma ponad siedemdziesiąt lat i wspomina swoje życie; po drugie primo- jest młodym żołnierzem i romansuje z żoną wuja; po trzecie primo- jako jeniec wojenny buduje przez dżunglę linię kolejową Syjam- Birma. Ten wątek jest najciekawszy i gdyby TYLKO o tym była ta książka- zachwyt murowany. Wątek romansowy – mocno akcentowany- niestety, mało mnie i wzrusza, i rusza. Mnie ogólnie wątki romansowe mało wzruszają; no, chyba że to jest „Anna Karenina”. Ale nie przyrównujmy świetlika do latarni morskiej, chociaż i to świeci, i to świeci…
Mam co do tej książki mocno mieszane uczucia. Część romansową czytało mi się wolno, opornie i przebrnęłam przez nią tylko dlatego, żeby sprawdzić, co działo się z wątkiem na linii kolejowej. Bo dopiero pisząc o życiu w jenieckim obozie Flanagan osiąga mistrzostwo formy i treści. To te kawałki są „poruszające”, „urzekające” i „przenikliwe” (cytaty z recenzji gazetowych, nie ja to wymyśliłam). Miłość pozostawiła mnie obojętną; głód, choroby, śmierć, beznadzieję, ale i walkę o każdy następny dzień w zielonym piekle dżungli autor opisuje tak, że zostają z nami na długo. A potem znowu napięcie siada…
Przeczytałam, ale się nie zachwyciłam. Okroiłabym tę książkę do kilku wątków, ale jako całość… Nie pika, panie doktorze, w ogóle nie pika. Książka to całość, nie sto wspaniałych stron (całość ma 473, żeby nie było tak fajnie). „The Times” napisał że :”Zostaje w pamięci na zawsze”. Panie i panowie, na zawsze to w pamięci zostały mi „Łaskawe " Littell’a, które rzuciły mną o ścianę; „Pełne piersi, obfite biodra” Mo Yana, które mnie oczarowały; „Wyznaję” Cabre, które zachwycają wirtuozerią formy; wreszcie „Droga” McCarthy’ego, którą czytam ciągle i ciągle i za każdym razem beczę (chociaż, cholera, wiem jak się skończy! To jest mistrzostwo!). „Ścieżki północy” przyznaję, potencjał mają. Ale dobry pomysł rozmywa się w niepotrzebnych wątkach, dywagacjach o poezji czy wierze, przeskakiwaniu z czasu do czasu, od bohatera do bohatera, tak że w końcu sama już nie wiem o czym i o kim miała być ta książka… Może się nie znam. Może jestem czytelnik niewyrobiony. Może. Ale mnie ta książka zostawiła obojętną, nieco zirytowaną ( obiecałam recenzję, trzeba było doczytać do końca), z poczuciem, że ktoś ze mnie zakpił, że kilka naprawdę cudownych stron to stanowczo za mało. Przewodniczący Nagrody Bookera powiedział, że ta książka to arcydzieło. Arcydziełem być mogło, gdyby ją skrócić, poszatkować i złożyć na nowo. A tak- jest tylko książką, która pozostawia w ustach posmak zmarnowanej szansy. Trochę żal…          

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

"Tylko martwi ujrzeli koniec wojny." II wojna światowa opętała właściwie całą Ziemię. Naród powstał przeciwko narodowi, a brat podniósł rękę na brata. W tym całym chaosie zniszczeń i śmierci już nie wiadomo kto zaczął i dlaczego. O co była ta cała wojna. Dlaczego. "Ścieżki Północy" to powieść z wojną w tle - duża część akcji rozgrywa się w japońskim obozie jenieckim. Poznajemy tam młodego lekarza Dorriga Evansa, który w zielonym piekle dżungli stara się zachować jak najwięcej swoich żołnierzy przy życiu. I to w rzeczywistości przepełnionej przemocą, głodem i niewolniczą pracą ponad siły, przy braku właściwie jakichkolwiek lekarstw. I mimo, że książka zawiera również wątki obyczajowe, a nawet romantyczne, bo niespełniona miłość Dorriga - Amy wypełnia jego myśli właściwie przez cały pobyt w obozie i późniejsze życie, to jednak zawsze ostatnie słowo będzie należało do Wojny. Czytanie tej książki momentami zdaje się sprawiać fizyczny ból - tak bardzo żałujemy, że nie wszystko kończy się happy endem. Trudno pogodzić się z tym, że nie wszyscy dobrzy przeżyją, nie wszystkich złych dosięgnie kara. A później nawet granica między tymi dobrymi, a złymi rozmywa się. I to też boli, bo w życiu jest podobnie. Przeraża do szpiku kości bezsens tego całego cierpienia. Trudno to wszystko zrozumieć. Ale "Ścieżki Północy" to także, a może przede wszystkim, powieść o samotności. Takiej permanentnej, która sprawia, że w niczym nie znajdujemy prawdziwego spełnienia. Dorrigo mimo, że przez społeczeństwo postrzegany jest jako bohater, ma ciepłą żonę i dzieci, a liczne kochanki dostarczają mu rozrywki i dodają życiu adrenaliny, jest wciąż głęboko samotny. Wydaje mi się, że poczucie odosobnienia towarzyszyło mu nawet w ramionach ukochanej Amy. Cała historia składa się z fragmentów, w których zmienia się perspektywa i czas. Na początku trudno się w tym połapać, przez co ciężko się wkręcić w powieść. To takie jakby migawki, z których w pamięci zostają te najbardziej wstrząsające. To smutna, gorzka książka, która nie zostawia wiele miejsca na nadzieję. Jeśli jednak macie ochotę na bardziej ambitną literaturę to może Wam się spodobać.

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Już od długiego czasu, żadna książka nie zrobiła na mnie tak wielkiego wrażenia jak "Ścieżki północy". I niby jest to kolejna książka, która rozlicza z przeszłością, z potwornościami wojny, z przeżyciami w japońskim obozie jenieckim. i niby jest to kolejna książka opowiadająca o miłości, przyjaźni, samotności. I wydaje się, że wszystko już było. A jednak. Flanagan napisał wielką powieść. Nie stworzył czarno białego obrazu, gdzie wszystko jest proste, gdzie łatwo jest oceniać i przypinać łatkę. Napisał książkę mądrą, pełną emocji ale nieoceniającą.

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Takie książki chciałoby się czytać bezustannie. Tragiczna historia jeńców australijskich w niewoli japońskiej podczas II wojny światowej przy budowie Kolei Birmańskiej. Cholera, malaria, głód i bestialskie traktowanie jeńców. Realizm Flanagana jest wręcz powalający. "Król Szczurów" to przy tym niewinna opowiastka.

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Dorrigo Evans wychowywał się wraz z licznym rodzeństwem w małej australijskiej osadzie na wyspie. Życie w tym miejscu nie było łatwe, a warunki w jakich żyła cała jego rodzina były raczej opłakane. Jednak pomimo wielu przeciwności losu mężczyźnie udało się zdobyć wykształcenie i zostać szanowanym chirurgiem. Niestety wkrótce nastały niespokojne czasy i rozpętała się II wojna światowa siejąca spustoszenie na prawie całym świecie. Dorrigo wstąpił do wojska i wraz ze swoim oddziałem walczył o bezpieczeństwo swojej ojczyzny. Jednak nic nie było w stanie przygotować mężczyzny na to, co wkrótce miało spotkać jego towarzyszy oraz jego samego. Już wkrótce Dorrigo stanie przed niezwykle trudnym wyzwaniem, które stanie się prawdziwym testem jego odwagi oraz wytrzymałości... ,,Można zamknąć koszmar w książce, jeśli nada mu się formę i znaczenie, w prawdziwym życiu koszmar nie ma jednak formy ani znaczenia. On po prostu jest. A kiedy króluje koszmar, to jest tak, jak gdyby na całym świecie nie było nic oprócz niego." Mężczyzna zostaje wkrótce osadzony w japońskim obozie, w którym jako jeniec wraz z innymi Australijczykami musi bardzo ciężko pracować. Japończycy każdego dnia zmuszają ich do prawdziwej katorgi, która trwa od świtu do nocy. Jeńcy są wykorzystywani do budowy Kolei Śmierci w Birmie, która miała odegrać kluczową rolę w zaopatrywaniu japońskich oddziałów. Warunki w jakich żyli Australijczycy były opłakane, a panujący głód oraz choroby takie jak malaria, czy beri-beri zabijały tysiące jeńców. Okrucieństwo Japończyków nie miało granic i niejednokrotnie znęcali się oni nad słabymi oraz wycieńczonymi osobami. Każdy dzień był prawdziwym wyzwaniem i tylko nielicznym udawało się wytrzymać w tym miejscu. ,,Szczęśliwy człowiek nie ma przeszłości, a nieszczęśliwy nie ma nic poza nią." Dorrigo jest na skraju wyczerpania i za wszelką cenę stara się nie tracić nadziei na odzyskanie wolności. Każdego dnia walczy o podlegających mu żołnierzy oraz stara się zrobić wszystko, co tylko może, aby pomóc im przetrwać to piekło. Dorrigo coraz częściej zaczyna rozmyślać o swoim romansie z Amy, która jest żoną jego wuja. Ich przypadkowe spotkanie już na zawsze zmieniło całe życie mężczyzny oraz sprawiło, że wszystko inne przestało się liczyć. Jednak czy uda mu się przeżyć wojnę oraz powrócić do ukochanej? Oraz czy będzie potrafił odnaleźć się w świecie po tym, czego każdego dnia doświadcza w obozie? Pewnego dnia Dorrigo otrzymuje pewien list, który sprawia, że nic nie będzie już takie jak przedtem... ,,Życie jest znośne wyłącznie dzięki naszej wierze w złudzenia [...]. To wiara w rzeczywistość zawsze nas pogrąża." Richard Flanagan zadedykował ,,Ścieżki północy" swojemu ojcu, który podczas II wojny światowej trafił do japońskiej niewoli. Historia przedstawiona przez autora nie jest jednak historią jego ojca. Richardowi Flanaganowi napisanie tej książki zajęło aż 12 lat, co ogromnie mnie zaskoczyło. Tematyka podejmowana w tej pozycji jest niezwykle trudna oraz bolesna. Książka wywołuje wiele skrajnych emocji i czasami naprawdę ciężko było mi zapanować nad wzruszeniem albo pogodzić się z taką niesprawiedliwością oraz okrucieństwem. Niedawno oglądałam film ,,Droga do zapomnienia" z Colinem Firthem i Nicole Kidman, który również podejmuję tematykę jeńców, którzy są zmuszani do niewolniczej pracy przy budowie Kolei Śmierci. Bardzo podobało mi się to, że w książce możemy poznać punkty widzenia wielu bohaterów, nie tylko Australijczyków, ale także ich oprawców. Przerażające było dla mnie to, że Japończycy byli dumni z tego co robią i nie czuli prawie żadnych wyrzutów sumienia, gdy zakatowali jakiegoś jeńca na śmierć. Dla nich najważniejsze było spełnienie woli cesarza oraz wybudowanie Kolei na czas. ,,Ścieżki północy" są przejmującą lekturą, która pokazuje różne oblicza wojny oraz różne rodzaje miłości. Autorowi udało się stworzyć niezwykle przejmującą, jak i zapadającą w pamięć historię, która uświadamia nam, jak wielkiego cierpienia doznały tysiące osób wykorzystywane przy budowie Kolei Śmierci. Książkę zdecydowanie polecam wszystkim!

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Tasmania słynie na całym świecie z tego, że na jej terytorium występują charakterystyczne torbacze, zwane diabłami. Od teraz Tasmania będzie słynęła także z literackiego anioła, Richarda Flanagana, którego Ścieżki Północy stały się dla mnie jednym z największych książkowych objawień tego roku. Powieść została nagrodzona Nagrodą Bookera w roku ubiegłym i okrzyknięta arcydziełem, a w tym roku trafiła na polskie półki dzięki Wydawnictwu Literackiemu, za co wydawca zasługuje na wyrazy uznania. Ścieżki Północy mówią o śmierci i bólu, miłości i stracie, przyjaźni i zrozumieniu, ale są przede wszystkim traktatem o życiu. Dorrigo Evans, chirurg w randze pułkownika, to główny bohater opowieści, który wraz z oddziałem australijskich żołnierzy trafia do japońskiego obozu jenieckiego. Japończycy wykorzystują jeńców do budowy Kolei Śmierci, łączącej Syjam i Birmę, zadania niewykonalnego. Nadludzka praca, głód, tropikalne choroby dziesiątkują zniewolonych żołnierzy, podległych Evansowi. W Ścieżkach Północy nie brakuje historii opowiadanych przez towarzyszy niedoli, a także japońskich strażników. I to stanowi bardzo mocny punkt tej książki. Autor nie przedstawił jednego spojrzenia na wojnę i męczarnię jeńców. Fragmenty prowadzone z punktu widzenia Japończyków (i jednego Koreańczyka) przedstawiają rozumowanie drugiej strony barykady. Przesadą nie będzie stwierdzenie, że Richard Flanagan Ścieżkami Północy przebojem wspiął się na literacki Parnas. Jeśli inne książki tego autora są choć w połowie tak dobre, jak ta, to możemy uznać Flanagana za jednego z najciekawszych współczesnych pisarzy. Dzięki tej powieści uzupełniona zostaje na swój sposób literacka mapa świata okresu II wojny światowej. Ale powiedzenie, że Ścieżki Północy to opowieść o wojnie byłoby rażącym błędem, bo mamy do czynienia z dziełem kompletnym. Kto potrafi czytać, niechaj czyta. Polecam Całość - http://monweg.blog.onet.pl/2015/11/30/sciezki-polnocy-richard-flanagan/

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Chyba każdy pisarz, twórca literatury marzy o tym, aby jego dzieło otrzymało miano arcydzieła. W przypadku książki "Ścieżki Północy" autorstwa Richarda Flanagana, australijskiego powieściopisarza tak się właśnie stało. Przewodniczący jury Nagrody Bookera 2014 użył takiego słowa podsumowując werdykt: w tym roku wyróżniliśmy arcydzieło. Gdy powieść znalazła się w moich rękach, poczułam się tak, jakbym miała tremę przed ważnym występem. Trzymam przecież książkę, która była pisana przez 12 lat... Dorrigo Evans, z zawodu chirurg. Młody mężczyzna, który lada moment znajdzie się tam, gdzie śmierć zagląda człowiekowi prosto w oczy. Pragnie te ostatnie chwile przed wypłynięciem statku spędzić z nią. Z żoną swojego wuja. Kobieta z czerwonym kwiatem we włosach zawładnęła nim całą sobą. Ich zakazane uczucie przerodziło się w szaleńczą miłość, od której nie może się w żaden sposób uwolnić. W towarzystwie Amy spędza najpiękniejsze chwile w swoim życiu. Chociaż tych chwil w kobiecych ramionach było więcej, to w tym przypadku dzieje się z nim coś dziwnego. Japoński obóz jeniecki i on wśród ludzi, którzy umierają na jego oczach, na jego rękach. Jako lekarz pragnie za wszelką cenę nieść pomoc, ale w obozowych warunkach jest to ogromnie trudne, a w wielu przypadkach wręcz niemożliwe. Jednocześnie sam walczy o przetrwanie. Każda informacja, nawet krótki list od najbliższych traktowany jest przez jeńców, którzy pracują przy budowie tzw. Kolei Śmierci jak dar z niebios. Jedna z takich kopert zaadresowana była do Dorrigo Evansa... Decydując się na lekturę książki "Ścieżki Północy" tak naprawdę nie wiedziałam czego mogę się po niej spodziewać. Patrząc na okładkę można stwierdzić, że mamy do czynienia z historią o miłości. Czytając krótki blurb dochodzimy do wniosku, że owszem wątek związany z miłością będzie, ale w otoczce, która nie sprzyja miłosnym uniesieniom. Bo wojna z pewnością do takich należy. Ale za to byłam pewna jednej rzeczy, nie będzie to łatwa i przyjemna lektura. I właśnie z tego powodu miałam małe wątpliwości, czy dam radę. Czy moja psychika nie powie nagle STOP, jednak to nie dla ciebie. Po zakończeniu lektury, mogę powiedzieć, że nie żałuję ani jednej minuty, którą poświęciłam na czytanie tej książki. Temat wojny poruszany przez pisarzy wiąże się z tym, że możemy mieć do czynienia z opisami dramatycznych scen napisanych w sposób drastyczny i bardzo realistyczny. Ta prawdziwość w tym przypadku zasługuje na szczególną uwagę. Głównie za sprawą autora powieści i kunsztu pisarskiego jaki w sobie posiada, ale w dużej mierze przyczyniły się do tego opowieści jednego z jeńców, któremu udało się cudem przeżyć. Tym jeńcem był ojciec Richarda Flanagana. "Ścieżki Północy" to książka, w której nie ma literackiej cenzury. Czego dowodem jest scena, w której Dorrigo stara się za wszelką cenę uratować nogę jednego z mężczyzn. Obok wątku, w którym mamy do czynienia z brutalnym pobiciem również nie można przejść obojętnie. Takich opisów, scen, wątków jest więcej...Brutalność japońskich dowódców i strażników wobec jeńców nie miała granic. Postać Dorrigo Evansa została nakreślona w bardzo ciekawy sposób. Szaleńczo zakochany, ale nie w swojej żonie tylko w kobiecie, która ma męża. Codziennie walczy o ratunek dla chorych i katowanych jeńców. Tylko w nim ponoszą nadzieję na jakąkolwiek pomoc. Tylko co wtedy, gdy w żaden sposób nie da się już złagodzić ich cierpienia. Dla każdego lekarza śmierć człowieka staje się traumatycznym przeżyciem. Myśli, w których wraca do swojej ukochanej są dla młodego lekarza jedyną otuchą. Richard Flanagan przedstawił osobę głównego bohatera z dwóch perspektyw. Jako człowieka ratującego ludzkie życie w czasie pobytu w obozie jenieckim, oraz jako odważnego mężczyznę, który stał się bohaterem w oczach wielu ludzi. Tylko czy on sam tak się czuje, czy zasłużył na takie zaszczyty? Zawiodłem ich wszystkich, powinienem zrobić znacznie więcej. Kłamca, ten przymiotnik idealnie do mnie pasuje. Bezczelny kłamca, który zamiast ratować opowiadał brednie o nadziei, szczęściu i miłości. Miłość, piękne słowo, które niestety nie zawsze powiązane jest ze szczęściem... "Ścieżki Północy" to wyjątkowa powieść, która porusza do głębi. Przyznam się, że po raz pierwszy miałam problemy z napisaniem recenzji. Musiałam przejść przez emocjonalną stabilizację, która trwała kilka dni. Mam nadzieję, że wybaczycie mi ten poślizg. Tak to już jest z książkami, które wyciskają z czytelnika wszystkie soki. Powodują jeden wielki myślowy chaos, który potrzebuje czasu, aby mógł się wyregulować. Szczerze powiem, ale czułam małą presję. Czy recenzja będzie obiektywna. W końcu jak można negatywnie ocenić arcydzieło. Przecież to zwyczajnie nie wypada. Ale mówiąc bez ogródek, moja opinia jest jak najbardziej pozytywna. "Ścieżki Północy" to debiut, jeśli chodzi o książki Richarda Flanagana, które pojawiły się na polskim rynku. W związku z tym czekam cierpliwie na kolejne powieści, które mam nadzieję niebawem pojawią się na księgarnianych półkach. Ja już ustawiam się w kolejce...

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

,,Ścieżki północy" to mocno wartościowa powieść. Nie warto uprzedzać się do niej przez realia obozu czy po prostu stwierdzeniem, że nie pasuje do naszego gustu czytelnika. Książka Richarda Flanagana to ten rodzaj historii, którą trzeba poznać. Świetnie się ją czyta mimo lekko przytłaczającego tekstu (a to też dopiero we fragmencie o przetrwaniu jeńców), a opowieść w niej zawarta naprawdę daje do myślenia. Fascynujący obraz człowieka, który w wędrówce przez życie dostrzega to, co jest ważne i ważniejsze, a finał tej wędrówki pokazuje mu prawdę o nim samym. Niebywale autentyczna powieść. Polecam!

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Człowiek to tylko jedna z wielu form istnienia, wszystkie formy chcą istnieć, a najwyższą formą życia jest wolność, dzięki której człowiek może być człowiekiem, chmura chmurą, a bambus bambusem.

Dorrigo Evans jest człowiekiem sukcesu. Jest znakomitym chirurgiem, ma wspaniałą żonę, dzieci. Kobiety darzą go uwielbieniem, które skwapliwie wykorzystuje. Jednak on sam nie czuje się szczęściarzem. Przeszłość kładzie się cieniem na mężczyźnie, bowiem Dorrigo kiedyś kochał. Kochał miłością szaloną i piękną, a jednak niemożliwą do spełnienia. Kiedy zostaje osadzony w japońskim obozie, każdego dnia walczył o ocalenie siebie i podlegających mu żołnierzy. Okrutne warunki, w jakich przyszło żyć jeńcom, zmaganie się z głodem, brutalnym traktowaniem oraz chorobami odbiły się na całym ich przyszłym życiu. Takie przeżycia muszą pozostawić ślad, wszak jestem częścią wszystkiego, com przeżył.

O tym, jak wiele barw ma miłość, samotność i śmierć Richard Flanagan pisze w najnowszej powieści Ścieżki północy, uhonorowanej w 2014 roku nagrodą The Man Booker Prize. I nie będzie to żadnym nadużyciem, jeśli stwierdzę, że oto mam przed sobą powieść wielką. Tak wspaniałą, że obojętnie co napiszę i jak pięknych słów będę starała się użyć, nie uda mi się oddać jej charakteru. Flanagan nazwał nienazwane, ubrał w słowa najbardziej okrutne czyny, które człowiek może zrobić drugiemu człowiekowi. Mimo to, jednak nie osądza, choć przecież mógłby, bo to wszystko zdarzyło się naprawdę, to wszystko zdarzyło się jego ojcu - numerowi 335.

Czym jest bohaterstwo i hart ducha w obliczu bezsilności? Dla wielu współwięźniów Dorrigo jest bohaterem, ale on czuje do siebie wstręt, że nie mógł dla nich zrobić więcej. I kiedy pozbawieni nadziei odchodzą, on może tylko godnie ich pożegnać. Jak niezbadana jest psychika ludzka, która bestialskiego kata zmienia w przykładnego obywatela, czułego ojca i kochającego męża. Flanagan z wielką dbałością o detale opisuje życie obozowe, uderzając czytelnika boleśnie, ukazując w ten sposób czym jest, a czym nie jest człowieczeństwo. I wreszcie przepiękna, choć tragiczna miłość, która nie znajdując ujścia zamienia się w samotność i wieczne poszukiwania. Tak substytutu uczucia, jak i zrozumienia siebie oraz innych.

Emocje towarzyszące czytaniu tego dzieła są niepowtarzalne i tak potężne, że przytłaczają i zagnieżdżają się najgłębiej, jak to tylko możliwe. Piękno języka pisarza wspaniale oddał Maciej Świerkocki, tłumacząc powieść. Powieść, która traktuje chwilami o brzydocie, w istocie będąc czystym pięknem.

Na tym świecie chodzimy po dachu piekła oglądając kwiaty

ISSA

 

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Historia ta powstawała bardzo powoli. Pisarz wiele razy rozmawiał na ten temat ze swym ojcem. Odwiedził także Japonię i tam spotkał się osobiście z wieloma byłymi strażnikami obozu jenieckiego. Flanagan ukończył powieść dopiero po 12 latach. Pogarszający się stan zdrowia jego ojca zmobilizował autora do szybszej finalizacji powieści. W tej nagrodzonej Bookerem powieści twórca wspomina jednocześnie o okrucieństwie wojny, ulotności życia i niespełnionym uczuciu. Wypada także wspomnieć, że tytuł tej książki nawiązuje do dzieła Bashō Matsuo. Historia została zainspirowana losami ojca autora, który był jeńcem wojennym podczas II wojny światowej i pod przymusem brał udział w budowie kolei śmierci.

Pisarz skupił się tu na ukazaniu losów poszczególnych bohaterów, ich moralnych dylematów. Dużo miejsca poświęcił postawie głównej postaci, która jest jakby ogniwem łączącym ofiary i ich ciemiężycieli. Ten smutny obraz z przeszłości trochę rozświetla wspomniana tu miłość do literatury i wątek romantyczny. To pewnie do tego ostatniego nawiązuje polska okładka. Momentami, podczas lektury, wydawało mi się, że autor użył zbyt kwiecistego języka i za dużo metafor. Jego styl można nazwać nawet trochę wydumanym. Brak tu równowagi pomiędzy poruszaną tematyką i sposobem przekazu. Niestety podszedł do tego tematu zupełnie inaczej niż twórca Mostu na Rzece Kwai. Flanagan jednocześnie wiąże i rozłącza. Nie ma tu symetrii. Dodatkowo narrator często skacze w czasie, zmienia perspektywę i lokalizacje. Historia składa się jakby z odcinków, które nie zawsze łączą się w całość.

Główna postać - Dorrigo Evans - to człowiek pełen sprzeczności: jednocześnie chroni współwięźniów i walczy z własnymi demonami. Pozostali bohaterowie są niejednoznacznie moralni. Niekiedy wydaje się nawet, że oprawcy są jednocześnie ofiarami kultu bohatera i codziennej brutalności, świadomie tłamszonej empatii. Z kart książki powoli wyłania się portret stopniowego przełamywania ducha jeńców. Opisy warunków bytowych więźniów i okrucieństwa strażników są tu bardzo szczegółowe. Momentami może to przypominać nawet katalogowanie. Jednak wydaje się, że za ich pomocą Flanagan próbował uchwycić prawdę o świecie, w którym przemoc jest wieczna. Nie przesadzę, gdy napiszę że ta lektura to obraz złego oblicza człowieka. Momentami nagromadzona przemoc wręcz odpycha.

Nie można powiedzieć, że czyta się tę historię przyjemnie. Powieść jest w przeważającej mierze bardzo ponura. Ukazuje nienawiść, uprzedzenia, śmierć. Chociaż można tu odnaleźć fragmenty przypominające prozę Ernesta Hemingwaya, są tu też treści od tego poziomu mocno odstające. Niekiedy ma się wrażenie, że Flanagan pisząc miał halucynacje. Należałoby się zastanowić czy ukazywanie tych wszystkich wątków było konieczne. Wydaje się, że autor miał problem z podjęciem decyzji jak tę historię zakończyć. Wplecione w tekst haiku raczej lektury nie ułatwia. Ponadto mizoginizm, jakim twórca kierował się pisząc "Ścieżki północy" może zepsuć odbiór tego utworu niejednemu czytelnikowi...

 

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

tekst pochodzi z mojego bloga: http://zakurzone-stronice.blogspot.com/2015/10/walka-z-wiatrakami-recenzja-ksiazki.html

 

Kiedy opadł radioaktywny kurz w Hiroszimie i Nagasaki, a hitlerowscy zbrodniarze wojenni zostali powieszeni w Norymberdze, ludzkość stanęła przed kolejnym trudnym zadaniem – odbudową. Ale nie tylko miast – szczególnie tych najbardziej zniszczonych, jak Warszawa, Berlin czy Londyn, ale przede wszystkim wartości. Idei wypracowanych przed straszliwą katastrofą, jaką były obie wojny. Jednak to nie było takie łatwe jak postawienie murów. Moralność, religia, etyka, poszanowanie praw człowieka, wiara w homo sapiens bezpowrotnie obróciły się w popiół, spalone w piecach krematoryjnych Auschwitz, przywalone przez budynki japońskich miast i Pearl Harbor, zagłodzone w Leningradzie i zabite w każdym kawałku świata. Wobec tego wszystkiego wiara w Boga traciła sens. Bo jak jakikolwiek Bóg pozwoliłby na coś takiego? Moralność i etyka, pieczołowicie zachowywane przed wojną, stały się teraz śmiesznym wspomnieniem – jak komuś nie ukraść ostatniego kawałka chleba, skoro a) umieram z głodu, b) inni robią o wiele straszliwsze rzeczy.  Znacznie bardziej straszliwe, takie, których okrucieństwo przechodzi granice wszelkiej imaginacji. Obozy koncentracyjne. Katyń. Tortury zarówno rosyjskich jak i niemieckich oprawców. I przede wszystkim liczby tortur, których liczba przerazi nie tylko wrażliwców. Tysiące, miliony ludzi, zakopanych w najciemniejszych, najmniej dostępnych miejscach globu, daleko od domów. Tysiące trupów pokazujące tylko jak śmiesznie niską wartość miało ludzkie życie.  Konflikt, nazywany II Wojną Światową, to jednak nie tylko zbrodnie wojenne w Europie i machinacje Hitlera, Stalina i Mussoliniego, a po morzach pływały nie tylko słynne niemieckie łodzie podwodne, U-Booty. Na wodach Pacyfiku toczyła się jeszcze jedna wojna, będąca kolejną koszmarną odsłoną walki pomiędzy Osią a resztą wolnego świata. Wojna straszna, zacięta, polegająca nie tylko na starciu dwóch potęg. Oczywiście mam na myśli tu wojnę amerykańsko-japońską (każdy słyszał o kamikaze, prawda?). Wojnę przypieczętowaną straszliwym pokazem siły USA i tysiącami ludzkich istnień, po dwóch stronach. Jedni ginęli za Amerykę, a drudzy za cesarza, który dla Japończyków był kimś w rodzaju bóstwa. Jednak największą ofiarę w tej wojnie złożyli Australijczycy. Zmuszeni do walki o bezpieczeństwo północnych części swojego miniaturowego kontynentu trafili do niewoli, a stamtąd do obozów pracy. Mieli budować tory do kolei łączącej Birmę i Syjam, by przez dzikie tereny można było transportować ładunki dla wojska, rozpaczliwie broniącego się przed nieustępliwą falą Amerykanów. Zrobić to, co w wieku XXI w Europie i z nowoczesnym sprzętem buduje się dwa lata, w zaledwie piętnaście miesięcy. I to w warunkach nieludzkich, łudząco podobnych do tego, co spotykało ludzi w radzieckich kołchozach i gułagach w głębi Syberii. Bo przecież więźniowie stracili honor dając się wziąć w niewolę. A niewolnik to już nie jest człowiek…  Dorrigo Evans. Wychowany na wsi australijski bohater narodowy i znany chirurg. Ma żonę, dzieci, kocha poezję. Niemal nikt nie podejrzewa, że znany z mediów wizerunek nie jest prawdą – jest tylko iluzją, którą brzydzi się również sam Dorrigo. Tak naprawdę w jego umyśle kryje się wiele demonów. Koszmarów, od których stara się uciec. Całym jego światem jest dominująca, zimna samotność, rosnąca z każdą chwilą ucieczka we wewnętrzny świat. We wspomnienia, rzeczy, które jednocześnie są integralną jego częścią, ale także tym, co wolałby jak najszybciej zapomnieć. Piekło obozu jenieckiego w Japonii, pewien żołnierz z jego pułku i piękna Amy, z którą miał romans jeszcze przed wojną i o której nie może przestać myśleć, ale z którą nie może być w żaden sposób - pewnego dnia dostaje bowiem list, który zmienia na zawsze jego życie.  Zwykle nie wierzę temu, co o książce piszą przed premierą. A pochwały na okładce jeszcze mnie odstraszą. Choć od zauważenia znaczka nagrody Bookera, powieść zaczęła mnie intrygować coraz bardziej, chociaż do nagród pochodzę również z dystansem – głowa boli od tego, co dostaje czasami naszą rodzimą nagrodę Nike. Zapowiedzi o premierze na tej lepszej, bardziej ambitniejszej części polskich serwisów i blogów literackich dała mi jednak do myślenia. Pomyślałam sobie, że może i będzie niestrawne fabularnie, to jednak przeczytać radę dam. I jeszcze ta okładka, która wtedy nawet mi się podobała. Kto nie chciałby mieć tak pięknie wydanej książki na półce? Złamałam się. Nie dałam rady odmówić, chociaż otwierając książkę obiecałam sobie, że podejdę do niej z dystansem, nawet jeśli opowiada o czymś tak drastycznym i zapadającym w pamięć. Bo czas na rozmyślanie nad sensem lektury przyjdzie później, a ciekawa byłam, czy powieść rzeczywiście zasługuje na nagrodę takiego rozmiaru.  Kiedy skończyłam czytać, nie byłam już taka pewna co do gatunku opowieści. Romans to nie jest, ale powieść historyczno-wojenna też nie. Oba te elementy, bardzo istotne dla fabuły i silnie wyeksponowane, są tak samo ważne, ale nie najważniejsze. Postać bohatera, Dorrigo Evansa, jest nakreślona zbyt szeroko na pojemność tych dwóch gatunków, a wymowa powieści jest ogólna, bardzo uniwersalistyczna. Autor bowiem nie odnosi się do problemów konkretnego miejsca w konkretnym czasie – japońskiego obozu dla jeńców czy miejscowości, w której przebywał Dorrigo na czas swojego romansu z Amy; to jest zaledwie punkt wyjścia. Bohater równie dobrze mógłby być niewolnikiem Rzymu budującym drogi albo czarnoskórym człowiekiem przewiezionym do Ameryki, by tam pracować na ogromnych plantacjach konkwistadorów czy w kopalniach złota. Zresztą pisarz jest tego świadomy – często pisze o swoim bohaterze Dorrigo Evans, jakby był jakimś nieznajomym, któremu przygląda się z ogromnego dystansu lub jakby tylko imię i nazwisko umożliwiało identyfikację go jako osoby, dawało możliwość oddzielenia jego historii od innych ludzkich losów. A los ten jest okrutny, bo owa uniwersalna wymowa powieści jest fatalistyczna, ponura – świat jawi się jak miejsce pełne zła i przemocy, której nie można zatrzymać, które ginie pod kłamstwami i iluzjami, sprawiedliwością bez poczucia sprawiedliwości, wymuszający postawy prowadzące do wynaturzenia, zezwierzęcenia i kierowania się najniższymi pobudkami. Pisarz ostatecznie obdziera z piękna nawet uczucie Dorrigo i Amy (które pod innym piórem stałoby się wzniosłym, mdłym uczuciem), pokazując całą marność tego związku i jego brak przyszłości, odkrywając, co kryło się pod miłością kochanków. Co ciekawe, przeciwstawia temu jeszcze bardziej złożoną miłość głównego bohatera do żony, Elli, coś niejednoznacznego, nieuchwytnego; pełnego krańcowych sprzeczności. Odważnie podejmuje temat izolacji, niezrozumienia, życiowego niezadowolenia, z którym nie można nic zrobić, poza męczącym zapadaniem w głąb siebie, jednocześnie próbując się z tego wyzwolić – portretuje człowieka zanurzonego w marazmie, co zresztą teraz zdarza się często, jakby wbrew sobie pnącego się na szczyt, by uświadomić sobie, jak wiele pozostawiło się tam, na dole, łącznie z uczuciem, że się żyje. Jak się okazuje, pogoń za mamidłami dnia codziennego nie przynosi satysfakcji, a obezwładniające i przygniatające poczucie obowiązku przykuwa do rzeczywistości, zmusza do trwania w niewygodnych, niezgodnych z przekonaniami rolach, co prowadzi do alienacji, wycofania.  A im człowiek coraz bardziej odsuwa się od innych tym – cóż za paradoks! – wydaje się obnażony, otwarty, nieatrakcyjny i żałosny. Jednak najbardziej pisarz podkreśla coś jeszcze innego, co w pewien sposób wynika również tego, co napisałam wyżej. Nawiązując bowiem do słynnej walki don Kichota z La Manchy z wiatrakami, będącej przecież jednym z najsłynniejszych przykładów walki bezsensownej, Dorrigo Evans, zarówno doświadczenia obozowe jak i lata późniejsze i wcześniejsze porównuje właśnie do owych wiatraków. I tak jak szlachetny błędny rycerz bohater walczy, wiedząc, że skazany jest na klęskę, zarówno operując nieszczęsnego Jacka Rainbowa, maszerując ze swoimi ludźmi do Przełęczy Trzech Pagód czy myśląc o ukochanej Amy. Takie są też ostatnie słowa Dorriga, niczym, zgodnie z japońską tradycją, wiersz na śmierć. Jakby Autor chciał powiedzieć, że życie jest właśnie taką walką, ciągłym mierzeniem się z niemożliwym, a jeśli nawet jakimś cudem uda się nam, to pewnego razu wiatraki znów wygrają – umrzemy. Postawa Dorrigo jest na tyle lepsza, że on jest tego świadomy na tyle, by w końcu zaakceptować odejście Amy i śmierć „Brudasa” Gardinera wtedy, kiedy inni miotają się w cierpieniu i próbują zmieniać świat na lepsze, a przynajmniej pojmować jego sens. Bo świat nie ma sensu. Autor otwarcie i brutalnie mówi, że świat po prostu jest.  Oprócz oczywistych analogii do Don Kichota w powieści można odnaleźć wiele ciekawych nawiązań, szczególnie tych poetyckich, bo liryka jest tu niezwykle ważna. Przede wszystkim haiku Issy i Bashō – dwóch mistrzów poezji japońskiej. Co ważne, do poematu tego ostatniego, uważanego zresztą za arcydzieło, nawiązuje tytuł powieści. Jest to zabieg mocno dwuznaczny, ale niezwykle trafny i poniekąd brutalny – Japonia znajduje się na północy od Australii, a naród poety był ciemiężycielem bohaterów książki. Trudno zresztą nie podzielać fascynacji haiku i nie przyznać, że do ta forma do ogólnej wymowy książki pasuje idealnie. Dla równowagi mamy Ulissesa, z którego bohaterem Dorrigo się utożsamia i cały świat mitologii greckiej, z brzydkim, obszarpanym Charonem, którego wizja towarzyszy nam przez całą książkę i tym obolem, którym należało mu zapłacić za przewóz przez Styks. I z Troją, która zawsze przegrywa, bo muszą przecież wygrać Grecy – co ciekawe, ta wątpliwość, która zmusiła mnie kiedyś do wielu refleksji, nabiera tu nowych znaczeń i warstw, przekształcając się w bezwzględną prawdę, która powraca znów do don Kichota i jego żałosnej, bezsensownej walki z rzeczami większymi, a przecież wielkiej metaforze życia i jedynego, zdaniem pisarza, wytłumaczenia na wszystkie jego zawiłości i paradoksy. I choć jestem naprawdę zafascynowana tym porównaniem, tak oczywistym i zupełnie nowatorskim, nie mogę odmówić nośności pozostałym, nadającym powieści wiele nowych, ciekawych znaczeń i sposobów jej metaforycznego odczytywania.  Fabuła nie jest ułożona chronologicznie – składa się z wielu fragmentów, czasami odległych od siebie czasowo; możemy jednak wyróżnić wyraźnie zarysowane dzieciństwo Dorrigo, czasy przedwojenne, wojenne i powojenne. Wszystko jednak jest powiązane nieliniowo, raczej na zasadzie logiki wspomnień, które łączą dwa odległe obrazy, a czasami łączą się w powiązaną ze sobą, logiczną opowieść. Z drugiej strony pod tekstem kryje się skonstruowana z pietyzmem całość, mająca powoli wzbudzać w czytelniku ciekawość z powodu licznych niedopowiedzeń i coraz większego intrygowania lekturą. Bo pisarz ujawnia kolejne aspekty opowieści powolnie, niespiesznie, po mistrzowsku rozkładając wszystkie akcenty – do ostatniej strony wszystko nie jest pewne, a niektórych rzeczy możemy się tylko domyślać. Jednak Autor sam nie łączy ze sobą tych faktów, nie powtarza pewnych informacji dwa razy – to układanka, którą musimy złożyć sami, dopasowując do siebie poszczególne elementy i fragmenty. Rezultat jest zachwycający, imponujący precyzją i dopracowanymi szczegółami, nie jest to jednak pozycja do biernego relaksu; by czytanie sprawiało radość, albo przynajmniej zakończyło się jakimkolwiek pozytywnym rezultatem, potrzebna jest pewna doza abstrakcyjnego myślenia i wyćwiczona pamięć. Uprzedzam bowiem lojalnie, że sposób obrazowania pisarza do najłatwiejszych nie należy –wymieszanie płaszczyzn czasowych i zachowania pewnych luk skutkuje również rozpoczynaniem kolejnego rozdziału bez uprzedzenia i kontekstu, wrzucania czytelnika w środek fabuły. Zadaniem czytelnika jest orientacja w konkretnych fragmentach i odnalezienie poszczególnych linii fabularnych. Nie jest to jednak tak trudne, jak może się wydawać – co więcej, wydaje mi się, że dzięki temu powieść czyta się łatwiej, a książka wydaje się ciekawa, różnorodna, w pewien pokrętny logicznie sposób bardziej autentyczna i, co chyba najważniejsze w przypadku takich powieści, skutecznie przykuwająca uwagę czytelnika.  Bohaterowie powieści to osobowości bardzo wyraźne, ciekawe, jednocześnie bardzo skomplikowane, tak jak każdy człowiek. Nie są ideałami, wręcz przeciwnie, wiele razy ich postępowanie – mówiąc eufemistycznie – potępiane jest nawet w świecie zwierząt. Nie jestem nawet pewna czy lubię głównego bohatera – Dorrigo Evans nie jest przecież jednoznacznie dobry, wiele jego wyborów nie jest właściwych, a patrząc na sprawę obiektywnie jego liczne zdrady na pewno nie czynią z niego dobrego męża i ojca. Potrafił jednak zdobyć się na wiele szlachetnych postępków w japońskim obozie. Podziwiam też jego zdolność do patrzenia głębiej, rozumienia poezji i dostrzegania jej wokół siebie, ten sarkastyczny, filozoficzny sposób patrzenia na świat, pozbawiony wszelkich sentymentów, bez iluzji, że coś tak naprawdę nie jest walką z niemożliwym. Współczuję mu koszmarów, jakich życie nie szczędziło i wyrzutów sumienia, rozumiem jego alienację i potrzebę niepamiętania, nienawidzę go za parę grzechów. Bo jest to postać niejednoznaczna, pełna światłocieni, skomplikowana i trudna do nakreślenia w kilku słowach. Autor przeprowadza bowiem niemal brutalną wiwisekcję, wnikając nawet w najbardziej ukryte myśli swojego bohatera, jednocześnie spoglądając na niego jakby z odległego dystansu, w żaden sposób go nie wyróżniając, co pogłębia wrażenie samotności bohatera i pustki wokół niego. Znamy więc najgłębsze myśli Dorriga, wielokrotnie odkrywając, że w wielu sytuacjach reagujemy tak samo, bądź zrobilibyśmy podobnie i czasami, przyznam, nie jest to miłe uczucie. Ale przecież jesteśmy tylko ludźmi, zwykłymi szarymi ludźmi, pełnymi wad, słabostek i paradoksów, a życie prawie zawsze przerasta nas w taki lub inny sposób – Autor podkreśla to już na początku powieści - każąc nam walczyć z wiatrakami.  Taka sama jest Amy, kochanka i ukochana Dorriga, żona jego wuja, jak możemy się domyślać o wiele lat młodsza od swojego męża. Jej los nie jest lepszy od tego, który dostał się Dorrigowi, a może nawet o wiele gorszy. Pochodząca z nizin społecznych i patologii, Amy nie cofnie się przed żadną możliwością awansu społecznego, robiąc to jednak wbrew sobie, a zdrada nie jest jedynie podyktowana nudną i marazmem – motywy zresztą mogłyby zostać kanwą kolejnej książki. Co więcej, jest świadoma, że robi źle, że będzie musiała kiedyś za to zapłacić, że wchodząc w bliższe relacje z siostrzeńcem męża ryzykuje zakończeniem, które porani ich oboje, że jej życie stanie się przez to jeszcze bardziej zmarnowane. Bo nie jest to uczucie z harlequinów – to brutalna, wszechogarniająca, absolutna siła, której jednak kres położyły dwie osoby z gruntu dobre, zaplątane jednak w uczucia, niejasne dla wszystkich i – przede wszystkim - zazdrość. To ona doprowadza to tamtego spotkania na moście i tragicznego finału uczucia. Chociaż pozostaje jeden melodramatyczny akcent, niezbyt wyszukany zresztą, symbolizujący to coś, co zostanie z tego uczucia. I mimo że dziwnie to wygląda przy brutalnej, realistycznej reszcie, pachnąc w dodatku tanim sentymentem, w pewien sposób przypomina to koniec Tristana i Izoldy, również w innych wątkach rzeczy zadziwiająco podobnej do losów Dorrigo i Amy. Albo to mój skrzywiony, zniszczony mózg. Zresztą to nieważne.  Skoro ważnym wątkiem powieści jest historia Kolei Śmierci, konieczne jest odnotowanie kilku (kilku!) słów na temat sylwetek tych bohaterów, którzy przyczynili się do cierpienia tysięcy australijskich jeńców wojennych – nowiną nie jest fakt, że motywy zbrodniarzy i ich psychika zawsze fascynowały literatów. Koreańczyk, który zaciągnął się do armii dla pieniędzy i z tego powodu zgodził się być strażnikiem obozu. Nakamura, japoński oficer z aspiracjami i uzależniony od shabu – czyli metamorfiny – doskonały wzór cnót poddanego cesarza, który do końca życia wmawiał sobie, ze jest dobrym człowiekiem. Pułkownik Kota, jedna z najbardziej zapadających w pamięć postaci tej powieści, który poza czytaniem i recytowaniem haiku jest mistrzem w ścinaniu głów i co więcej, uwielbia to, co robi. Różne postacie, różne twarze, różne poglądy na tamte wydarzenia. Są nawet postacie, żyjące w wygodnych domach z żonami, dziećmi i wnukami, które jeszcze wiele lat po wojnie wierzą w słuszność swoich poczynań, są i tacy, jak pewien lekarz, którego poznaje Nakamura, którzy dręczeni są przez sumienie jeszcze wiele lat. Wszyscy bez wyjątku to sylwetki nakreślone żywo, szczegółowo i z wielkim wyczuciem, graniczącym czasami z empatią, chociaż Autor i tu nie ma większych skrupułów - ostatecznie wszyscy przegrywają z wiatrakami, staczając wcześniej walkę ze swoimi przekonaniami i wspomnieniami, a czasami dokonując także rozliczenia ze swojego życia, jakkolwiek zwierzęce by ono było. Przez to wszystko stają się sylwetkami prawdopodobnymi, o ile nie niemal realistycznymi – wydaje mi się, że do tego brakuje jeszcze szerszego zarysowania tych wątków, głębszej analizy i szerszej perspektywy. Choć cóż. Tutaj również powinna powstać następna powieść, może jeszcze lepsza.  Przez karty powieści przewija się jeszcze wielu innych bohaterów, mniej lub bardziej dobrych, zagubionych i takich, którzy się nad tym nie zastanawiają. Prostoduszna Ella, żona Dorriga, jego kolejna kochanka, brat Tom, koledzy z pułku, ci żywi i ci umarli. Umarli oczywiście dla świata, ale nie dla Evansa, który wciąż nie potrafi o nich zapomnieć, pogrzebać, spalić. Nawiedzający tych, którym udało się przeżyć, nawet jeśli ci po iluś latach oni o tym wszystkim zapominają. Mam tu na myśli Jacka Rainbowa i ową koszmarną operację, która dla mnie była czymś wstrząsającym, a także sylwetkę jego żony. „Królika” Hendricksa. McNeville’a, który codziennie uczył się stronicy z Mein Kampf Hitlera. No i, przede wszystkim, nieszczęsnego, bardzo sympatycznego Franka „Brudasa” Gardinera, szczególnie w kontekście dalszych zdarzeń. Zresztą sam opis bicia tego człowieka jest tak potworny, że gdyby Autor nie dorzucił na jego temat czegoś jeszcze, i tak ta postać zapadłaby mi głęboko w pamięć. Nie. Do teraz nie mogę pogodzić się z tym, co się z nim stało. I nie chcę więcej na ten temat mówić.  Z pewnością wszystko to nie byłoby w połowie takie dobre, gdyby nie język, jakim posługuje się Autor – nie chodzi tu o kreację bohaterów, ale o mnogość innych znaczeń, o łączenie ze sobą poszczególnych obrazów, przykuwanie uwagi czytelnika, nawet wtedy, kiedy z pewnych powodów ma najszczerszą ochotę skończyć i nigdy do powieści nie wracać, o wywoływaniu pożądanych uczuć już nie wspominam. W warstwie językowej zresztą na jakieś niemiłe niespodzianki – w przeciwieństwie do fabuły – nie zdarzyły się nigdy. Przeciwnie, z radością i niejakim zaskoczeniem w stylu pisarza rozpoznałam elementy poetyki naszego rodzimego Tadeusza Borowskiego i jego mistrzowskich opowiadań o Auschwitz. Autor ma bowiem świadomość, że opisywane przez niego piekło obozu jenieckiego najlepiej będzie oddziaływać na czytelnika wtedy, kiedy styl będzie epatował zimnym, precyzyjnym opisem, jakby znajdywanie trupów w dżungli czy śmierć więźniów były czymś zwykłym dla narratora, albo czymś, o czym można opowiadać beznamiętnie, nawet z pewną dozą czarnego humoru. Nawet jeśli zdarza się przefiltrować rzeczywistość przez oczy jakiejś postaci książki, to relacja jest bardziej opisowa, niż emocjonalna. Co więcej, pisarz poszedł jeszcze dalej niż Borkowski, malując wszystko naturalizmem i turpizmem, niebezpiecznie balansując z wulgarnością, nie tylko w postaci przekleństw, wplatanych w dialogi męskich bohaterów (co zresztą nie dziwi, wiadomo, żołnierze). Choć obiektywnie zabieg ten to mistrzostwo w postmodernistycznym duchu, to dla wrażliwców niektóre opisy są ciężkie do przełknięcia, oczywiście delikatnie mówiąc. Ale co zrobić, gdy misternie splecione zdania, piękne, lekkie i poetyckie wbrew wszystkiemu frazy sprawiają, że książkę po prostu czytać dalej, rozsmakowywać się – jakby przeciw wszystkiemu – w każdym napisanym przez Autora słowie, kiedy spragniony dobrej literatury człowiek boi się, że pominie choćby jedno słowo? Przecież poza owymi straszliwymi fragmentami są też inne sceny, piękne, czysto liryczne, ale wciąż realistyczne. Charakteryzujące się mistrzowskim, klimatycznym i barwnym opisem, przedzielanym przez autentyczne, pełne uczuć dialogi. Opisem, dzięki któremu czujemy to, co bohaterowie, wąchamy te same zapachy, te same dźwięki. Słowa, z których pisarz wyłuskuje pełnych życia bohaterów, ich głębię i charaktery. Szczegóły, które zauważy tylko wprawne pisarskie oko. Ich piękno, prawdziwe i pięknie o opisane piękno, we wszystkim, a także brzydotę. A to wielkie osiągnięcie. Jestem bowiem zdania, że trzeba prawdziwego talentu, wyćwiczonego warsztatu i tego pewnego rodzaju artystycznej wrażliwości, żeby realistycznie opisać prawdziwe piękno i prawdziwą brzydotę, ohydę, cierpienie (chociaż biorąc pod uwagę styl pisarza, przyjemnością byłoby czytanie opisu zwykłego opisu, choćby obiadu). Jestem naprawdę zaskoczona i zafascynowana, nie każdy przecież pisarz, nawet niektórzy z tych naprawdę wielkich, nie dostali takiego daru. Kiedy po raz pierwszy zobaczyłam okładkę, byłam nią zachwycona. Szare tło, z delikatnym motywem brzegu morza, z boku szara sylwetka kobiety w stylowej sukience, ładną twarzą i czerwonym kwiatem we włosach; napisy – tytuł i nazwisko pisarza zostały również wydrukowane czerwoną czcionką, dzięki czemu elegancko wyróżniają się i rzucają się w oczy. Poza tym na okładce można zauważyć logo Nagrody Bookera i napisana czarną czcionką krótka recenzja. Grzbiet jest czerwony, z białym napisem, bardzo skromny i zarazem pasującym do po powieści. Na blurbie, poza opisem napisanym drobną czcionką i kilkoma większymi, czerwonymi recenzjami zachwyconych czytelników i gazet, a także najbardziej wiarygodną, sekretarza kapituły Nagrody Bookera. Poza tym widzimy kawałek kobiety z pierwszej strony okładki i, po stronie przeciwnej, sylwetkę odwróconego mężczyzny w oficerskim stroju. Ładnie, estetycznie, spodobało mi się. Dopiero kiedy przeczytałam książkę, uświadomiłam sobie, że okładka nawiązuje tylko do jednego wątku – miłosnego – i przez to, choć ładna i w ogóle, jakoś spłyca wszystko. Istnieje przecież ryzyko, że książkę kupi ktoś, kto liczy na kolejny łatwy i przyjemny romans o żołnierzu i jego ukochanej, a potem, o ile nie zrozumie, mocno się zawiedzie. Mocniejszy i, moim zdaniem, ważniejszy jest wątek uniwersalistyczny, albo od biedy ten wojenny, więc po co eksponować romans? Do tytułowych ścieżek, czyli Japonii, nawiązuje tylko fragment oceanu oddzielającego Kraj Kwitnącej Wiśni od Australii, zresztą motyw ten w wątku romantycznym również się pojawia. Kiedy skończyłam lekturę, pomyślałam sobie, że jednak samo morze byłoby lepsze. Szara pustka, pofałdowana pianą na brzegach, jakoś wymowniej obrazuje to, co jest w środku niż nawet najładniejszy, najbardziej wyfotoszopowany wizerunek Amy. Dobre powieści zmuszają do swoich przemyśleń. Do otwarcia się na pewne sprawy, zauważenia i zastanawiania się nad czymś, co wcześniej było oczywiste. O dobrych powieściach można pisać bez końca, wciąż z tym wrażeniem, że jest jeszcze coś, co nie zostało powiedziane. Dobre powieści nastrajają pozytywnie albo negatywnie, mają moc zaklinania rzeczywistości. Dobre powieści nie boją się poruszać takich problemów jak ludobójstwo, jak okrucieństwo w czasie najbardziej krwawej wojny świata, kiedy ludzie zdawali się być opętani; pisarze nie uciekają od własnych diagnoz i interpretacji tych zjawisk. Nie boją się opisywać też życia, bo nawet najokrutniejsze rzeczy są wpisane właśnie w życie. Niektórzy z nich szukają jakiegoś sensu, jakiegoś wytłumaczenia dostosowanego do ludzkiego rozumowania, do wypracowanych przez człowieka pojęć. Tu jednak Autor obiera przeciwną, łatwą ale najtrudniejszą do przyjęcia prawdę, swoją książką kontynuując nurt fatalistyczny w literaturze. Bo przemoc, świat po prostu jest, bez żadnej definicji, wytłumaczenia. A każdy człowiek musi z tym walczyć, by przeżyć – porywać się na świat i machinę przemocy to jak walczyć z wiatrakami don Kichota: dokonać czasami czegoś niemożliwego, by potem i tak przegrać. Tytuł: „Ścieżki północy” Autor: Richard Flanagan Moja ocena: 8/10 tekst pochodzi z mojego bloga: http://zakurzone-stronice.blogspot.com/2015/10/walka-z-wiatrakami-recenzja-ksiazki.html

(Kliknij aby rozwinąć opinię)

Relacje z piekła

Opis "Ścieżek północy" sugeruje dość banalne wnętrze - romansów z wojną w tle powstało już naprawdę wiele - lecz w tym przypadku błędne jest już samo założenie. Powieść Flanagana z pewnością nie jest romansem, a wojna nie jest w niej tłem a najbrutalniejszą determinantą.

Wielu czytelnikom trudności może przysparzać kompozycja powieści - strzępki historii ułożone niechronologicznie wymagają koncentracji i chęci ze strony czytelnika, by uporządkować wszystkie wydarzenia i ich konsekwencje (zwłaszcza że niektóre z nich pozornie wydają się nie mieć wpływu na fabułę książki). Dla mnie konstrukcja "Ścieżek północy" była raczej zaletą niż wadą, a stopniowe odkrywanie historii w nich zawartej utrzymywało moją uwagę przez całą lekturę.

"Ścieżki północy" to jedna z najbrutalniejszych, najbardziej naturalistycznych książek jakie czytałam. Jednocześnie jest też jedną z najpiękniej, najsubtelniej napisanych. Pobyt w japońskim obozie jenieckim to piekło - każde inne określenie w tym przypadku byłoby zbyt delikatne. Praca ponad możliwości, głód, choroby i bicie stanowią całą treść życia więźniów, zupełnie jakby oprawcom zależało nie tylko na wykorzystaniu jeńców jako taniej siły roboczej, ale na całkowitym ich odczłowieczeniu. Flanagan udowadnia, że duch ludzki bywa niezłomny, nawet jeśli wszechobecne zło i cierpienie pozostawiają na nim rysy.

"Ścieżki północy" są kolejną pozycją, która utwierdza mnie w przekonaniu, że Richard Flanagan jest wybitnym pisarzem. Sposób przedstawienia losów Dorrigo Evansa, wielowymiarowość historii sprawiają, że zamiast kolejnej sztampowej powieści wojennej otrzymujemy opowieść pełną emocji i bogatego portretu psychiki bohaterów. Czasem szokuje i wywołuje obrzydzenie, czasem porusza i gra na najczulszych strunach - dla mnie to prawdziwe mistrzostwo.

(Kliknij aby rozwinąć opinię)