Pokuta
Ian McEwan

,,Pokuta" Iana McEwana jest opowieścią o tym, jak jeden dzień i jedna decyzja, mogą zaważyć na życiu wielu osób i kłaść się cieniem na reszcie życia tego, kto ją podjął. Każde przewinienie domaga się kary. Co jednak, kiedy zbrodni nie popełnił obwiniony, sprawiedliwość została źle wymierzona, a sama kara stała się przez to zbrodnią? Jak zadośćuczynić za popełnione winy? Mamy upalny czerwiec 1935r. na angielskiej wsi niedaleko Londynu. Niezbyt ładny, ale w sumie przytulny dom, który pretenduje do miana rodowej siedziby, zamieszkuje rodzina Tallisów. Są typowymi przedstawicielami wyższych sfer. Pan Tallis jest zapracowanym urzędnikiem państwowym, wiecznie nieobecnym domownikiem. Pani Tallis usiłuje sprostać obowiązkom pani domu, ale ciągłe napady migreny skutecznie jej to uniemożliwiają. Tallisowie mają trójkę dzieci. Dwoje z nich to właściwie dorośli ludzie: Leon, który pracuje w Londynie i Cecilia, która właśnie skończyła studia i zastanawia się, co teraz robić w życiu. Jest jeszcze trzynastoletnia Briony - ukochany beniaminek całej rodziny, oczko w głowie starszego rodzeństwa. Dziewczynka właśnie odkryła w sobie talent literacki. Zakończyła właśnie pisać sztukę teatralną o wielkiej miłości, która zamierza wystawić w wieczór powrotu brata z Londynu. Briony ma zamiar zagrać główną rolę i wyreżyserować przedstawienie, ale pojawił się problem. W domu Tallisów przebywa trójka gości: kuzynostwo - bliźniacy i ich starsza siostra szesnastoletnia Lola. Ich rodzice właśnie się rozwodzą i przyjechali na wieś do rodziny, by być jak najdalej od nieprzyjemnych wydarzeń. Rudowłosa Lola, umiejętnie manipulując Briony i grając na jej współczuciu, otrzymuje główną rolę w przedstawieniu, a dwa małe urwisy czynią wszystko, by wspaniałe dzieło młodej autorki okazało się klapą. Briony już nie cieszy perspektywa wystawienia przedstawienia. Chwilami wydaje jej się nawet, że sztuka jest infantylna, a ona sama, doskonaląc swój warsztat pisarski powinna stworzyć coś o wiele bardziej wartościowego. Przecież jest już taka, jak starsza o kilka lat Lola- doświadczona, mądra, prawie dorosła. Rozmyślenia Briony przerywa zaobserwowana przez przypadek sytuacja w ogrodzie. Przez okno w swoim pokoju dziewczynka dostrzega Robbiego Turnera i swoją siostrę. Młodzi szarpią się między sobą, a następnie Cecilia wskakuje do ogrodowej fontanny. To było dziwne zachowanie, niejednoznaczne, a Robbie z pewnością wymusił takie zachowanie na dziewczynie. Biedna Cecilia ... trzeba ją chronić, zatroszczyć się o nią tak, jak ona zawsze dbała o swoja młodszą siostrzyczkę, kiedy ta była małym dzieckiem. Teraz Briony jest już przecież prawie dorosła i stanie na wysokości zadania. Będzie wspierać siostrę. Późnym popołudniem do domu powraca Leon wraz z przyjacielem Marshalem - przyszłym właścicielem firmy produkującej czekoladowe batoniki. Wieczór mimo upału zapowiada się bardzo przyjemnie, będzie kolacja, potem przedstawienie. Tylko właściwie po co zaproszono Robbiego? Teraz naprawdę trzeba zatroszczyć się o Cecilię. I Briony tak bardzo wejdzie w rolę opiekunki starszej siostry, że nie zawaha się oskarżyć niewłaściwego człowieka o haniebny czyn, chociaż w głębi duszy doskonale wie, że Robbie Turner jest niewinny. Robbie - syn ogrodnika i służącej - od najmłodszych lat przyjaźnił się ze starszym rodzeństwem Tallisów. Chłopiec był inteligentny, więc pan Tallis zaoferował pokrycie kosztów nauki Robbiego. Reprezentant niższych sfer ukończył szkołę, potem zajął się studiowaniem architektury krajobrazu. Wiedział jednak, że prawdziwą niezależność może mu dać tylko medycyna, której naukę miał rozpocząć po wakacjach. W czasach szkolnych rozpadła się przyjaźń Rabbiego z Cecilią, dziewczyna traktowała go chłodno i wyraźnie ignorowała. Czy wstydziła się jego pochodzenia? Jednak teraz, tego upalnego dnia, w czerwcu 1935r. coś się między nimi zmieniło. Ta sytuacja przy ogrodowej fontannie, kiedy wskoczyła do niej, by wyłowić odłamany kawałek porcelanowego wazonu miała istotne znaczenie w ich wzajemnych relacjach. Jej piękno, dotyk jej palców na jego ręce, kiedy próbował pomóc jej napełnić wazon wodą... wtedy to Robbie Tuner stwierdził, że Cecilia Tallis jest kobietą, z którą chce spędzić resztę życia. Jednak może dziewczyna poczuła się zażenowana sytuacja przy fontannie? Tuż przed wyjściem na uroczystą kolację Robbie postanawia napisać słowa przeprosin do Cecilii, ale szukając odpowiednich wyrażeń, pozwoli sobie na zapisanie jednego ekscentrycznego zdania, które już niedługo położy się cieniem na jego życiu. Ta kartka papieru miała być oczywiście zniszczona, ale omyłkowo zostaje zapakowana w kopertę i zaadresowana do Cecilii Tallis. O dostarczenie listu Robbie poprosił nachmurzoną Briony, którą napotkał na granicach ogrodu, kiedy szedł na kolację. Chłopak jeszcze nie wie, że pierwszą czytelniczką omyłkowego listu będzie właśnie dziewczynka. A swoimi przemyśleniami Briony podzieli się z ,,doświadczoną" Lolą, której tak okrutnie dokuczają młodsi bracia( czy aby na pewno to oni byli winnych tych zadrapań i siniaków?). Jakby tego było mało dziewczynka będzie przypadkowym świadkiem miłosnej sceny z udziałem Cecilii i Robbiego. Oczywiście zinterpretuje ją w nieodpowiedni sposób i zmobilizuje wszystkie siły, by ochronić ukochaną siostrę przed dalszymi zakusami ,,zboczeńca". Podczas uroczystej kolacji dostrzeżono brak bliźniaków - chłopcy rozżaleni odwołaniem przedstawienia uciekli z domu. Wywołuje to ogólne zaniepokojenie, wszyscy rozpoczynają poszukiwania, chociaż panuje przekonanie, że dzieci nie opuściły posiadłości. W mrokach nocy dochodzi do pewnego nieprzyjemnego incydentu, którego ofiarą pada Lola. Dziewczynę odnalazła Briony, a sprawca - ,,tak wysoki jak Robbie" - został przez nią przepłoszony. Zresztą, czy mógłby to być ktokolwiek inny? Przecież Robbie to maniak, zboczeniec, niebezpieczny człowiek, którego żądza splamiła najpierw Cecylię a teraz Lolę. Bronie bez mrugnięcia okiem zeznaje policjantom, że tym niegodziwcem był młody Turner. Opierając się na zeznaniach trzynastoletniej dziewczynki z wybujałą wyobraźnią i aspirującej do świata dorosłych, sąd skazuje Turnera na karę więzienia. Nikt nie jest w stanie, a może raczej nie chce pomóc chłopakowi. Pan Tallis nie chce wtrącać się w zaistniałą sytuację, a pani Tallis nigdy nie wybaczyła Robbiemu jego aspiracji, ambicji i marzeń. Leon Tallis odwrócił się od przyjaciela z dzieciństwa, bo tak było wygodniej. Tylko Cecilia nigdy nie uwierzyła w winę chłopaka: ,,Wróć do mnie. Czekam" - będzie powtarzać się w listach, których wiele młodzi wymienią ze sobą podczas odbywani kary Robbiego. Czas biegnie. Jest rok 1939. Cecilia jest pielęgniarką w londyńskim szpitalu, nie utrzymuje kontaktu z rodziną. Nikogo nie chce widzieć, z nikim nie chce rozmawiać - przede wszystkim unika zaś Briony. A przecież kiedyś ta rodzina była bardzo ze sobą zżyta, rodzeństwo wręcz za sobą przepadało. Robbie warunkowo opuszcza więzienie - zostaje żołnierzem. Krótkie spotkania młodych ludzi po latach rozłąki niczego nie ułatwiają: ,,Wszystko, co mieli, opierało się na kilku minutach, które spędzili przed laty w bibliotece(...) Czując, jak rośnie między nimi dystans, zdali sobie sprawę, jak bardzo wyprzedzili sami siebie(...)". Czy teraz, w tak ciężkich czasach, kiedy znowu będzie ich czekała rozłąka mają jakiekolwiek szanse by być razem? Czy będzie im w ogóle dane nadrobić stracony czas? Briony zaś w końcu stała się tym, kim tak bardzo pragnęła być - osobą dorosłą. Szkoli się w londyńskim szpitalu, chce zostać pielęgniarką. Hitler rozpętał wojnę, a po ewakuacji żołnierzy angielskich z Dunkierki jest wielce prawdopodobne, że nazistowskie wojska wkroczą do Albionu. Czas wypełnia jej opieka nad rannymi, pierwsze poważne próby literackie i medyczne szkolenia. Jednak jej myśli zajmuje jeszcze coś: Briony już wie, a może nawet nie tyle wie, co potrafi przyznać przede wszystkim przed sobą, że wtedy, tamtej pamiętnej, czerwcowej nocy zniszczyła życie dwójki osób. Jej jedynym marzeniem jest pojednanie z ukochaną siostrą, a wojna może przecież powiększyć rozmiary zbrodni, którą Briony wyrządziła. Czuje, że jeżeli czegoś nie zrobi, będzie mieć wrażenie, że ,,całe życie spędzi w jednym pokoju, bez drzwi". Chce wybaczenia za swój grzech, ale jeszcze nie wie, że, aby je otrzymać, trzeba odpokutować za swoje winy. Czy starczy jej w ogóle odwagi? Dalsze wydarzenia pokażą jej, że nie wszystkie grzechy można zmazać i pewnych rzeczy nigdy nie uda się naprawić. Chociaż Briony dopuściła w końcu do siebie myśl, kim w rzeczywistości był człowiek, który skrzywdził Lolę ( zresztą, czy aby na pewno była jego ofiarą, skoro kilka lat później zawarła z nim związek małżeński i miała z tą osobą przeżyć wiele lat), to sprawiedliwość nie zatryumfowała. Wiele lat później, już jako uznana pisarka Briony w swoich książkach zapisywała wielokrotnie modyfikowaną historię uczucia swojej siostry i Robbiego, aby trwało ono w literaturze, skoro w realnym życiu zostało im to odebrane, a ona- Briony była przecież tego główną przyczyną. Prawdziwą historię tamtego dnia, jej głównych bohaterów - tych dobrych i tych złych - świat zobaczy dopiero po śmierci Loli i jej męża, bo żadne wydawnictwo nie wydrukuje książki szkalującej szanowaną rodzinę. Tej książki, w której Briony w końcu daje świadectwo prawdzie, nie zobaczy również ona sama. Śmiertelnie chora, nie ma szans, by przeżyć Lolę i jej męża. Prawda znów będzie musiała czekać. Można pokusić się o stwierdzenie, że czas się cofnął, kiedy staruszka Briony przybywa do swojego rodzinnego domu(zamieniony został na hotel), by tam w otoczeniu żyjących członków rodziny świętować urodziny. Jednak są to tylko pozory. Chociaż zostaje nawet wystawiona sztuka, którą napisała kilkadziesiąt lat temu, tamtego upalnego dnia, w czerwcu 1935r. Tak mniej więcej powinien wyglądać tamten wieczór sprzed wielu lat. Nie byłoby żadnych wydarzeń i tragedii młodych ludzi. Uczucie Cecylii i Robbiego miałoby szansę na przetrwanie. Dzisiaj może byliby razem z Briony i jej rzeczywistość wyglądałaby inaczej. Przeczytałam ,,Pokutę" z zapartym tchem. Cała historia nie jest skomplikowana, ale zostaje ukazana z perspektywy wszystkich osób, których ona dotyczy. Jeżeli brakuje nam informacji o motywach postępowań jakiejś postaci, to zostaną one wyjaśnione podczas śledzenia działania innej osoby - brakujący element układanki wskakuje na swoje miejsce. Jak wspomniałam wcześniej, intryga jest prosta, ale dużo się dzieje w ,,głowach bohaterów" - postrzegamy ich przez pryzmat ich przemyśleń. Nie odebrałam tej historii jako tego, że działania Briony były powodowane zazdrością o uczucie siostrę. Moim zdaniem, jeżeli ta trzynastoletnia dziewczynka czegoś zazdrościła Cecilii to raczej jej dorosłości, obracania się w towarzystwie dojrzałych osób. Moim zdaniem Briony wtedy, w czerwcu 1935r. już nie podkochiwała się w Turnerze. Jej uczucie do niego zakwitło dwa lata wcześniej, również latem, ale szybko wygasło, gdy tylko wyznała je Robbiemu. Dla mnie ta powieść, to historia tego, że każdy musi wziąć odpowiedzialność za swoje czyny. Zadaje pytanie, ile trzeba mieć lat, by mieć odwagę do tego, by powiedzieć prawdę. Briony uważała się za osobę dorosłą- jednak nie dostrzega manipulacji Loli, uczuć siostry i Robbiego, w końcu daje fałszywe świadectwo. Ta książka jest opowieścią o tym, jak przypadek ( nieszczęsny list) i pomówienie mogą zaważyć na życiu człowieka. Przestrzega przed zbyt błahym wydawaniem ocen i sądów. Po lekturze tej powieści warto obejrzeć film w reżyserii Joego Wright. Będzie świetnym uzupełnieniem równie wartościowej książki.

Informacje dodatkowe o Pokuta:

Wydawnictwo: Albatros
Data wydania: 2015-05-06
Kategoria: Literatura piękna
ISBN: 9788379855681
Liczba stron: 400
Tytuł oryginału: Atonement
Język oryginału: angielski
Tłumaczenie: Szulc Andrzej
Dodał/a opinię: maja_klonowska