Recenzja książki: Młodzi bohaterowie Związku Radzieckiego

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Stanowiąca treść książki Młodzi bohaterowie Związku Radzickiego podróż w przeszłość, autorowi umożliwi konfrontację z bolesną prawdą o przodkach, czytelnikowi zaś pomoże pojąć znaczenie historycznych wydarzeń.

Alex Halberstadt, którego rodzina zrzekła się sowieckiego obywatelstwa, jako dziewięciolatek opuścił komunistyczną Moskwę, by osiąść na stałe w Nowym Jorku. Prolog (dzieciństwo i młodość, powracające koszmarne sny, narastający strach mimo braku realnego zagrożenia) pozwala czytelnikowi zrozumieć pobudki, jakimi Alex Halberstadt kierował się rozpoczynając poszukiwania dziadka Wasilija (oficer tajnej policji, osobisty ochroniarz Stalina): za wszelką cenę musiał z nim porozmawiać, by – analizując wydarzenia z przeszłości – odnaleźć przyczyny tkwiącej w nim traumy (odwołując się m.in. do dokumentów odtajnionych w czasach posowieckich, stara się rozszyfrować rolę Wasilija jako sprawcy, ale i ofiary zbrodni, zrekonstruować pobudki jego działania). W trzech rozdziałach zmieścił wszystko to, co zaliczył do Obrachunku z przeszłością.

Sięgając do roku 1949, autor wspomina ciężkie życie przeciętnego Rosjanina, przeciwstawiając mu równocześnie codzienność elit (dziadek Wasilij do nich należał) żywiących się kawiorem i wędzonymi jesiotrami. Prowadzonym przez siebie historycznym śledztwem objął dalszą i bliższą rodzinę (zamieszczone na końcu książki drzewo genealogiczne zawiera przodków ze strony ojca i matki), a przedstawione przez niego obszerne wspomnienia pochodzą z relacji dziadka, babki, ojca i jego samego. Są to wspomnienia dotyczące zarówno życia prywatnego (dom rodzinny, surowe metody wychowawcze, przymusowa przeprowadzka z Moskwy do prowincjonalnej Winnicy nad Południowym Bugiem, służba wojskowa, ideologie), jak i sytuacji w kraju, w którym swobody obywatelskie zależały od kaprysu rządzących: wojna sowieckiego rządu z własnym narodem (spóźnienie się do pracy o pięć minut skutkowało więzieniem), ciężka praca w fabrykach amunicji u podnóża Uralu, tajne laboratoria, podsłuchy (wszyscy wszystkich inwigilowali), wkraczający z wycelowanymi karabinami agenci NKWD, aresztowania na podstawie sfingowanych dowodów, sale tortur w budynku w kształcie trupiej czaszki, strzały w głowę z bliskiej odległości, krematoria.

Treść Młodych bohaterów Związku Radzieckiego jest przejmująca. Przedstawiając trudy codziennego życie przeciętnego człowieka oraz podstępne działania rządzących w Rosji, gdzie pozory zawsze znaczyły więcej niż rzeczywistość (gdy w listopadzie 1974 roku Gerald Ford przybył do Władywostoku na spotkanie z Leonidem Breżniewem, spalono chaty, wywieziono poza granice miasta pijaków i bezdomnych, trasę przejazdu obsadzono bezprawnie wyciętymi w Kraju Nadmorskim najbardziej strzelistymi jodłami), Alex Halberstadt uwydatnia szerzoną w Rosji pochwałę komunizmu i życia oddanego dla dobra ogółu oraz zachętę do mściwości. Odnosi się do Wielkiej Rewolucji Październikowej, Wielkiej Wojny Ojczyźnianej i Wielkiego Terroru, a także podkreśla niechęć Moskwian do wymawiania nazwiska Breżniewa. Podaje nieznane do tej pory fakty dotyczące życia Józefa Stalina, prawdziwe okoliczności śmierci jego żony Nadieżdy Alliłujewej, przypomina stalinowskie egzekucje, akcje oddziałów OGPU (służba specjalna zajmująca się m.in. wywiadem, kontrwywiadem i bezpieczeństwem wewnętrznym) oraz działania dowodzonej przez oficerów SS ukraińskiej milicji. Zatrważających informacji jest jeszcze więcej, wszystkie zaś pochodzą ze źródeł historycznie pewnych.

Książka Młodzi bohaterowie Związku Radzickiego opublikowana została nakładem fundacji Ośrodek KARTA, której misją jest odkrywanie, chronienie oraz upowszechnianie historii. Bogatą historycznie treść (wraz z obrazem Nowego Jorku lat 80- i 90-tych XX wieku) uzupełniają fragmenty utworów literackich, pojęcia w języku jidysz (tłumaczenie na język polski – w przypisach), przypisy (wyjaśniające i bibliograficzne) oraz pochodzące ze zbiorów rodzinnych Alexa Halberstadta czarno-białe fotografie. Sięgnięcie po lekturę zaowocuje pogłębieniem wiedzy, a także ułatwi zrozumienie znaczenia historycznych wydarzeń.

Tagi: historyczne