Recenzja książki: Trzecia Rzesza na haju. Narkotyki w hitlerowskich Niemczech
Recenzuje: Danuta Szelejewska
Ogólną wiedzę na temat Trzeciej Rzeszy – państwa niemieckiego pod rządami Adolfa Hitlera w latach 1933–1945 – posiada chyba każdy czytelnik, jednak z pewnością jest ona tylko powierzchowna, będąca wynikiem obowiązkowych lekcji historii podczas nauki szkolnej. Przełomowe spojrzenie na postać niemieckiego polityka i całokształt ówczesnych czasów prezentuje Norman Ohler, który w książce Trzecia Rzesza na haju demaskuje mniej znaną stronę niemieckiego państwa.
Tematem przewodnim lektury są Narkotyki w hitlerowskich Niemczech. Podstawę interpretacji faktycznych zdarzeń stanowią szczegółowo badane fakty historyczne. Biorąc pod uwagę lata 1933-1945, autor podzielił całość na cztery zasadnicze części, zaznaczając już na wstępie, że armia niemiecka podczas swoich inwazji potajemnie była zaopatrywana w pobudzającą metamfetaminę. Nazywając ją narkotykiem ludowym, autor podał ogólne informacje (skład, wygląd, produkcja, dostępność, działanie, skutki), po czym przyjrzał się jej „karierze" w Trzeciej Rzeszy. Poprowadził czytelnika do wytwórni narkotyków w Berlinie, a cofając się do XIX wieku, wyjaśnił jej historyczne znaczenie. Omówił kierunki rozwoju przemysłu farmaceutycznego, pokazał zachłyśnięcie się ówczesnego społeczeństwa możliwością trwania w toksycznym odurzeniu.
Analiza powyższych faktów prowadzi do momentu objęcia władzy przez Hitlera (karanie konsumpcji narkotyków, zniesienie tajemnicy lekarskiej, umieszczanie narkomanów w zakładach zamkniętych, raporty dotyczące stosowania środków odurzających, sterylizacja ciężko uzależnionych). Autor szeroko omawia idee polityki antynarkotykowej, a także przybliża kulisy nominacji Theo Morella na przybocznego lekarza Hitlera, wykorzystującego środki pobudzające do działań politycznych. W obszernych rozważaniach dotyczących okresu wojennego Norman Ohler wskazał na fakt uzależnienia żołnierzy (walczyli bez odpoczynku, bez skrupułów, często bez pełnej świadomości), na prowadzone serie eksperymentów w regularnych jednostkach wojskowych, testy na więźniach obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, obecność narkotyków na polach bitew i poza terenami wojskowymi. Opisał przesycone metamfetaminą niemieckie ofensywy oraz „wirujące” punkty dowodzenia (niemiecki reżim coraz bardziej tracił kontakt z rzeczywistością polityczną).
Dalsze rozważania są równie przerażające. Ohler nie szczędzi szczegółów dotyczących strategii marketingowych, których efektem było zawieranie na szeroką skalę umów z masowymi organizacjami Trzeciej Rzeszy (produkcja i dystrybucja środków odurzających, zwiększenie wydolności pracowników przemysłu zbrojeniowego). Powołując się na zapiski Morella z lat 1941-45, autor analizuje powiązania wydarzeń historycznych z przyjmowanymi przez Hitlera dawkami (zastrzyki określały rytm dnia) środków farmakologicznych (asortyment medykamentów rozrósł się do ponad 80. różnych preparatów hormonalnych, sterydów oraz zmieniających świadomość środków psychoaktywnych).
Argumentacja Normana Ohlera opiera się na faktach historycznych (Archiwum Wojskowe we Fryburgu, zapiski w dziennikach wojskowych, fragmenty przemówień i komunikatów, listy, zeznania byłych oficerów, dokumentacja medyczna, fiszki, plakaty reklamowe, ulotki) oraz opracowaniach psychologów, psychiatrów i neurologów. Historyczne daty, nazwiska oraz opisy wydarzeń przewijają się przez całą publikację. Imponująca ilość faktów oraz ciekawostek czyni ją obszerną, szczegółową, wymagającą dużego skupienia, jednak dzięki interesującemu językowi przekazu lektura jest przystępna w odbiorze. Całości dopełnia duża ilość zdjęć historycznych, obszerne przypisy (pod tekstem i końcowe) oraz bibliografia (z podziałem na grupy źródeł).
W książce Trzecia Rzesza na haju niemiecka historia omówiona została bardziej precyzyjnie, niż w wielu innych dotychczasowych opracowaniach. Przełomowe wywody Normana Ohlera, któremu udało się zdemaskować ciemną stronę niemieckiego prowadzenia wojny, bardzo wiele wnoszą w zrozumienie biegu zdarzeń. Dzięki publikacji Wydawnictwa Poznańskiego wiedza zostanie wzbogacona o fakty, które – do tej pory nie publikowane, a pewnie i do końca nie uświadamiane – rzucają wiele nowego światła na kontrowersyjny okres w historii.
