Dezorientacje. Biografia Konopnickiej

To faktycznie jest bardzo trafny tytuł, bo bohaterka biografii może zdezorientować czytelnika. We mnie wzbudzała skrajne odczucia. Z jednej strony antylerykałka i ukryta lesbijka - szczególnie to pierwsze wzbudza mój szacunek, bo jej spostrzeganie kleru jest niezwykle trafne, a na tamte czasy naprawdę odważne. Jeszcze bardziej znielubiłam Sienkiewicza za jego mizoginizm, konserwatyzm i ślepe zapatrzenie w kościół. Z drugiej strony ewidentna antysemitka, malkontentka (jakże ona ciągle narzekała na wszystkie miasta, w których była, prawie nic jej się nie podobało) i wredna matka dla swoich córek (dla synków była łagodniejsza). Fatalnie traktowała Helenę. Rozumiem, że w tamtych czasach wiedza na temat zaburzeń emocjonalnych i chorób psychicznych była w powijakach, ale nie wyczułam w niej żadnego zrozumienia, chęci prawdziwego wsparcia. Była najszczęśliwsza chyba wtedy, gdy Helena umarła. Ale moje prawdziwe oburzenie dotyczy potraktowania Laury i uniemożliwienie jej kariery aktorskiej. To było paskudnie manipulacyjne, obrzydliwe i absolutnie nie nazwałabym jej feministką, a to pojawia się w wielu recenzjach. Jej poglądy były jednak w sporej mierze konserwatywne, szczególnie wobec innych kobiet, np. Nałkowskiej. No i ostatnia kwestia - po przeczytaniu tej biografii absolutnie nie rozumiem za co była tak ceniona jako pisarka i poetka. Znam ją z ,,Naszej szkapy" (koszmarek) i piekielnie nudnej sierotki Marysi. Niestety, opracowanie Grzebałkowskiej absolutnie mnie nie zachęciło do przeczytania czegokolwiek innego.

To o samej Konopnickiej. Ale, to co zrobiła z tą postacią Grzebałkowska jest fascynujące. Doceniam odbrązowienie, przedstawienie Marii K. jako po prostu człowieka z wadami i popełnianymi błędami oraz za styl - doskonale się czyta, nie jest to nadęta, kostyczna, tak jak wiele innych, biografia. Jest ciekawa, lekko napisana, nawet z pewną dawką humoru. Ważne były dla mnie te fragmenty, gdzie autorka opisywała fatalną sytuację kobiet, ich zniewolenie przez patriarchat i traktowanie jak niedorozwinięte dzieci. To było świetne!

Chętnie bym przeczytała napisane przez Grzebałkowską biografie Elizy Orzeszkowej i Zofii Nałkowskiej. Wydają się ciekawsze niż Konopnicka. 

W ogóle nie znałam życiorysu Marii Konopnickiej. Do tej była dla mnie po prostu pisarką - autorką "Co słonko widziało", "Naszej szkapy", "Dymu", "Na jagody", "Roty" oraz "O krasnoludkach i o sierotce Marysi". Od teraz jest kobietą, która naprawdę dużo przeszła - o burzliwym życiu i niezwykle silnej osobowości.

Magdalena Grzebałkowska prowadzi niesamowite śledztwo. Przedziera się przez listy, artykuły prasowe, strzępki wspomnień, dokumenty. I o ile właśnie za pracę autorki książkę oceniam bardzo wysoko, to jej bohaterkę już zdecydowanie mniej. I absolutnie nie uderzam do relacji Konopnickiej i Dulębianki. Zastanawiam się, czy to hipokryzja wynikająca z tamtej epoki, norm i wychowania, czy taka czysto ludzka. Ale zostawię to ocenie indywidualnej czytelników.

,,Dezorientacje" Magdaleny Grzebałkowskiej to biografia, która ukazuje Marię Konopnicką nie tylko jako ikonę literatury, ale przede wszystkim jako kobietę z krwi i kości uwikłaną w społeczne, polityczne i obyczajowe realia XIX wieku. Choć książka ma dużą wartość poznawczą, z czasem nieco nuży. Konopnicka, choć zasłużona, nie była osobowością aż tak charyzmatyczną, by jej życiorys sam w sobie mógł nieprzerwanie fascynować.

Autorka odsłania wiele mniej znanych faktów z życia poetki, które rzucają nowe światło na jej postać. Grzebałkowska pokazuje Konopnicką jako kobietę walczącą o niezależność w świecie, w którym kobieta była formalnie i społecznie ,,wieczyście małoletnia", uzależniona od decyzji męża. Samotny wyjazd za granicę wymagał zgody męża. Jeśli wyjeżdżaliby całą rodziną, kobieta byłaby wpisana w paszport męża.

W tle biografii przewijają się również ważne tematy epoki: pozytywizm, sytuacja rozwódek, ograniczenia praw kobiet, a także konflikty światopoglądowe. Konopnicka bywa oskarżana o bezbożność, liberalizm, a nawet o sprzeciw wobec nauk ojca - czego symbolicznym przykładem jest wiersz napisany przez jej siostrę. Publikuje m.in. u Orzeszkowej, odwiedza więźniarki, pisze o złym losie chłopów (czym wywołuje oburzenie niektórych, w tym Henryka Sienkiewicza, który twierdzi, że chłopi są zadowoleni i ,,mają pieniądze"). Jednym z ważnych rozdziałów w jej życiu jest działalność redaktorska. W 1884 roku zostaje redaktorką naczelną pisma ,,Świt", które ma promować edukację i przebudzenie świadomości kobiet. 

Grzebałkowska nie ucieka też od tematów trudnych - pokazuje, jak wyglądały porody w przytułkach, porusza kwestie antysemityzmu obecnego w otoczeniu poetki, nie unika też tematu jej relacji z Marią Dulębianką, życiową partnerką i ważną postacią w jej dorosłym życiu.

Biografia ta nie jest klasyczną laurką - to raczej opowieść o kobiecie wyprzedzającej swoje czasy, ale też uwikłanej w ich ograniczenia. Choć nie zawsze wciąga jak powieść, ,,Dezorientacje" są wartościową, pogłębioną próbą zrozumienia Konopnickiej - dalekiej od szkolnego pomnika.

Przed Wami niezwykłe życie Marii Konopnickiej w niezwykłych słowach Magdaleny Grzebałkowskiej - najwybitniejszej polskiej reporterki. Już sam nieoczywisty wybór bohaterki kazał mi sięgnąć po tę książkę. Maria Konopnicka - z pewnością opisana już przez biografów i literaturoznawców, ale tak naprawdę nieznana szerszej publiczności nareszcie ma okazję na nowo zaistnieć i pokazać się światu taką, jaką była naprawdę. Naturalistyczna jest to biografia, obnażająca poetkę, jej wady i zalety, jej skomplikowane kontakty ze światem literatów i własnej rodziny. Niezłomna, pracowita, zawzięta i zacięta. Dosłownie widziałam tę powagę na jej ustach i lekki uśmieszek kiedy była w towarzystwie Dulębianki. Przeczytałam tę książkę z ogromną przyjemnością i serdecznie polecam ją każdemu kto lubi niebanalne, rewelacyjnie napisane historie o sławnych ludziach.