Od glorii do infamii
Krzysztof Masłoń

Książka o znanych literatach minionego wieku, z pozycją literaturoznawczą niewiele mająca wspólnego. Za to ze spiskową teorią dziejów i owszem.   Krzysztof Masłoń przedstawia w swej pracy sylwetki 31 pisarzy ubiegłego stulecia, których życie - a przede wszystkim twórczość - w dużym stopniu naznaczone były komunizmem. Trudno zgadnąć, jakim kluczem kierował się autor wybierając bohaterów swej książki, mamy tu bowiem i literatów powszechnie znanych, takich jak Czesław Miłosz, Julian Tuwim, Jerzy Andrzejewski, jak i takich o których istnieniu dowiedziałam się dopiero z tej publikacji (Karol Zbyszewski, Andrzej Bobkowski, Stanisław Baliński). Niektórzy z nich debiutowali jeszcze w Młodej Polsce, inni to twórcy jak najbardziej współcześni. Część z nich (mniejszość) jawnie sprzeciwiała się komunizmowi, część jawnie popierała ową ideologię lub chociaż miała w swej twórczości epizod ją wysławiający. Bo właśnie stosunek do komunizmu jest motywem przewodnim "Od glorii do infamii".   Czas tak trudny do oceny, tak niejednoznaczny moralnie, jakim był komunizm, musi znaleźć swe odbicie także w literaturze. Nie dziwi więc, że głos na jego temat zabierali wszyscy liczący się wówczas twórcy. Pytanie tylko, czy robili to mając na względzie rzeczywiście dobro Polski (jak przeważnie deklarowali) czy też po to by osiągnąć swe osobiste korzyści. Krzysztof Masłoń daje na to pytanie odpowiedź jednoznaczną - ci, którzy pisali peany dla Lenina i Stalina po prostu się sprzedali, chwała zaś tym którzy do komunizmu pozostawali w kontrze.   Patrząc na tytuł oraz notkę na tylnej okładce spodziewałam się po tej książce leksykonu biograficznego z życiorysami najwybitniejszych polskich literatów XX wieku. Jest to jednak publikacja o zupełnie innym charakterze. Z twórczości portretowanych w niej poetów i prozaików zostały wybrane i omówione utwory stanowiące odpowiedź owych artystów na komunizm. Towarzyszą im cytaty z prac literaturoznawczych, wywiadów, czasopism itp., wzmiankujące o ich stosunku do tej ideologii. Komentarzy samego Krzysztofa Masłonia dość mało, chodzi chyba o to, by czytelnik wyrobił sobie opinie o danych twórcach na podstawie cytowanych fragmentów. Z tego schematu wyłamują się jedynie życiorysy Melchiora Wańkowicza i Stanisława Balińskiego, które dają czytelnikowi solidną wiedzę na temat życia i twórczości tychże artystów. W pozostałych zbyt mało jest dla mnie faktów, a zbyt wiele plotek - czy to o przymierzach z wrogiem, czy to o rzekomym homoseksualizmie, czy też na temat skrywanego (bądź też jawnego) antysemityzmu i ukrywania swoich żydowskich korzeni. Rozumiem że literaci to też ludzie i nic co ludzkie nie jest im obce, ale Krzysztof Masłoń w swej pracy często w ton a to zaciętego lustratora, szukającego w różnego rodzaju "teczkach" dowodów na bycie komunistą, a to dziennikarza rodem z taniego brukowca publikującego co pikantniejsze szczególiki w stylu "kto z kim i dlaczego". Czasem aż niesmacznie się to czyta.   "O ich urojonej wielkości i małości decydował stosunek do komunizmu. I decyduje dalej - ćwierć wieku po tym, jak tamten system, podobno, sczezł." - pisze Krzysztof Masłoń w podsumowaniu jednej z biografii. Zdanie to przyświeca całej książce. W PRL-u nie dało się być obojętnym na obowiązującą wówczas ideologię. Pytanie tylko, czy 25 lat po jego upadku warto wciąż szperać kto na kogo donosił, kto się z kim przespał i w jaki sposób ktoś awansował, czy nie lepiej skupić się przede wszystkim na wartościach literackich dzieł stworzonych przez ówczesnych poetów i prozaików. Ci ludzie dziś już nie żyją, już się nie obronią, a kilka zebranych z różnych źródeł i posklejanych w całość opinii o nich wpłynąć może na ich wizerunek odbierany przez nowych czytelników, młodych ludzi którzy PRL-u nie znali, którzy urodzili się (tak jak ja) już w wolnej Polsce.   Nie uważam, że wstydliwe fakty należy zamiatać pod dywan a artystom stawiać pomniki tylko dlatego że są artystami, lecz nie jest dobre przekreślanie całego czyjegoś dorobku tylko dlatego, że jego autor był w niewłaściwym spośród walczących ze sobą obozów.   Recenzja pochodzi z mojego bloga "Świat Powieści":  http://swiat-powiesc.blogspot.com/

(Kliknij aby rozwinąć opinię)