Powrót Cienia. Historia Śródziemia. Tom 6

„Powrót Cienia” to lektura wyjątkowa, nie dlatego, że opowiada nową historię ze Śródziemia, lecz dlatego, że pozwala nam zajrzeć do warsztatu samego mistrza, w chwili, gdy rodził się „Władca Pierścieni”. Szósty tom monumentalnego cyklu "Historia Śródziemia", opracowany przez Christophera Tolkiena, syna autora, to fascynujące studium procesu twórczego, który przerodził się w jedno z najważniejszych dzieł literatury.
Christopher Tolkien z ogromną cierpliwością prowadzi czytelnika przez kolejne fazy powstawania Drużyny Pierścienia. Z rękopisów, notatek, poprawek i map wyłania się obraz pisarza, który nie miał od początku gotowej wizji, lecz mozolnie szukał tonu, bohaterów, znaczeń. Tu Frodo nie jest jeszcze Frodem, Aragorn występuje jako Trotter, tajemniczy hobbit w drewnianych butach, a Czarni Jeźdźcy dopiero zyskują swój mroczny majestat. Widzimy, jak Tolkien wciąż na nowo przetwarzał własne pomysły, zmieniał ton, imiona, relacje między postaciami i całe wątki fabularne, aż wreszcie z chaosu szkiców wyłonił się epicki kształt znany z trylogii. Śledząc te przemiany, odkrywamy, jak z lekkiej opowiastki o hobbicie zrodziła się epopeja o walce Dobra ze Złem. 

To nie jest książka dla każdego. „Powrót Cienia” wymaga cierpliwości, momentami nuży powtarzalnością kolejnych wersji tych samych rozdziałów, a objętość i liczba przypisów mogą przytłoczyć. Jednak dla czytelnika, który kocha Śródziemie i pragnie zrozumieć, jak powstają arcydzieła, jest to lektura bezcenna. To nie narracja, to podróż po szkicowniku geniusza. Ogromną wartością są komentarze Christophera, który nie tylko porządkuje chaos notatek ojca, ale także subtelnie objaśnia jego decyzje. Dzięki temu tekst nie zamienia się w suchy zbiór, lecz w żywe studium literackiej ewolucji, pełne niespodzianek i odkryć. Christopher Tolkien, z typową dla siebie skrupulatnością, prowadzi czytelnika przez kolejne etapy pracy ojca. Komentarze, przypisy, objaśnienia map i rękopisów tworzą złożoną, ale fascynującą mozaikę. Dzięki nim możemy zobaczyć, że nic w dziele Tolkiena nie było przypadkowe, każdy szczegół, każde słowo zostało wypracowane z namysłem i pasją.

Nie sposób nie wspomnieć o wydaniu opatrzonym faksymiliami, mapami i przypisami, które pozwalają poczuć, że trzymamy w rękach fragment historii literatury.Pod względem edytorskim książka prezentuje się znakomicie: twarda oprawa, dopracowane mapy i estetyczne faksymilia czynią z niej nie tylko źródło wiedzy, ale i piękny przedmiot kolekcjonerski. W połączeniu z pozostałymi tomami cyklu stanowi imponującą całość, godną miejsca w bibliotece każdego tolkienisty.

 „Powrót Cienia” pozostaje pozycją obowiązkową dla wszystkich tolkienomaniaków, filologów i pasjonatów literackiego rzemiosła. To nie tylko książka, to wehikuł czasu, który pozwala nam usiąść obok Tolkiena przy biurku i obserwować, jak rodzi się Śródziemie. To lektura wymagająca. Nie sposób jej „pochłonąć” w jeden wieczór, to książka, nad którą się zatrzymuje, do której się wraca. Wymaga skupienia, cierpliwości i chęci zrozumienia twórczego procesu, a nie tylko efektu końcowego. Ale dla tych, którzy zdecydują się podjąć to wyzwanie, jest to podróż wyjątkowo satysfakcjonująca, bo choć „Powrót Cienia” to niełatwa lektura, to jest jednak wyjątkowo wartościowa. To książka o narodzinach „Władcy Pierścieni” i o drodze, jaką przebył Tolkien, by stworzyć arcydzieło, które zdefiniowało gatunek fantasy. Dla cierpliwych, dociekliwych i zakochanych w Śródziemiu będzie to prawdziwa uczta.