Spowiedź Lenina. Szczera rozmowa z czerwonym zbrodniarzem

 Gdy sięgałam po najnowszą książkę Christophera Machta, towarzyszył mi pewien dyskomfort. Zastanawiałam się, czy udźwignę to, z czym przyjdzie mi się zmierzyć. Okazało się jednak, że tak. Co więcej – treść wciągnęła mnie tak bardzo, że rozważam przeczytanie innych jego powieści. Bo w literaturze najważniejsze jest to, kto i jak potrafi opowiadać. A Christopher Macht robi to z pomysłem i lekkością, nawet gdy opisuje postacie historyczne, których czyny wymykają się ludzkiemu zrozumieniu.

Niewątpliwą zaletą tej książki jest jej koncepcja. Zamiast suchego wykładu historycznego otrzymujemy możliwość zajrzenia w głąb umysłu człowieka, który sam o sobie opowiada – o swoich poglądach, przekonaniach i wizjach. To trochę tak, jakbyśmy siedzieli w jednym pokoju z Leninem i Lwem Trockim, przysłuchując się ich rozmowie. Bo właśnie w takiej formie – zapisu ich dialogu – Christopher Macht prowadzi swoją opowieść.

Poznajemy małego chłopca wychowanego w kochającej się rodzinie, utalentowanego szachistę, który intelektem przewyższa swoich rówieśników. Następnie nastolatka, który traci starszego brata — skazanego na śmierć przez carskie władze za próbę zamachu. Potem młodego dorosłego, coraz odważniej głoszącego rewolucyjne hasła i pragnącego odmienić porządek świata. Aż wreszcie człowieka, który staje na czele Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Przez tę opowieść przebija się obraz człowieka niezwykle inteligentnego i błyskotliwego, wizjonera zdolnego do miłości, a jednocześnie kogoś, kto nie liczy się z ludzkim życiem, nieznoszącego sprzeciwu i porywczego, znanego ze swoich dziwactw.

Poza solidną dawką wiedzy historycznej, książka obfituje w liczne ciekawostki o Leninie. Na przykład – czy wiedzieliście, że używał ponad stu pseudonimów, a ten najbardziej rozpoznawalny był tylko jednym z nich?” Słyszeliście, o „trójkącie emocjonalnym” – jak nazywał swoją relację z żoną i kochanką? Albo, że przez pewien czas mieszkał w Krakowie i na Podhalu (ówczesnej Galicji)? Dla tamtejszych górali nie był żadnym rewolucjonistą tylko ,,ciekawym cłekiem”, w Bibliotece Uniwersytetu Jagielońskiego czuł się naprawdę dobrze i na samo wspomnienie „śliwowicy” szumiało mu w głowie. To tylko przedsmak tego, co znajdziecie w tej książce. Dopełnieniem opowieści są czarno-białe ilustracje – historia nie tylko opowiedziana, lecz także zobrazowana.

Ostatnie rozdziały książki będą zapewne trudne emocjonalnie dla większości czytelników. Szczegółowo opisano w nich mechanizmy terroru rewolucyjnego oraz brutalne działania Czeki. Po ich lekturze nasuwa się jedna myśl: żadna idea, żadna potrzeba rewolucji nie usprawiedliwia cierpienia i śmierci ludzi. Bez względu na liczbę. A tu były miliony.

Podsumuję najnowszą książkę Christophera Machta jednym zdaniem: możliwość jej przeczytania to najlepsza lekcja historii! 

Szczera rozmowa ucznia z mistrzem, przywódcy z potencjalnym następcą, polityka z politykiem, Lwa Trockiego z Włodzimierzem Leninem. Christopher Macht na kartach książki „Spowiedź Lenina. Szczera rozmowa z czerwonym zbrodniarzem” z oferty Wydawnictwa Bellona ożywia dwie legendy sowieckiego komunizmu, by ukazać bardziej osobiste, nieoczywiste oblicze przywódcy rewolucji październikowej i twórcy ZSRS.

Ci, którzy znają prozę Machta, wiedzą, że autor czyni bohaterami swoich książek dyktatorów i tyranów, pozwalając im w symbolicznej spowiedzi rozliczyć się z życiem, ujawniając zarówno blaski, jak i cienie władzy. Nie inaczej jest w „Spowiedzi Lenina”. Rozmowa między dawnymi współpracownikami przeradza się tu w achronologiczny zapis najważniejszych momentów z życia „ojca leninizmu”.

Szczególnie zainteresowały mnie fragmenty dotyczące pobytu Lenina w Polsce. Rzadko się o tym wspomina, a Macht pokazuje, że losy Rosji i Polski splatały się znacznie mocniej, niż zwykliśmy sądzić. Te wątki nadają książce „nasz”, lokalny wymiar. To nie tylko opowieść o odległej rewolucji, lecz także o tym, jak jej echo odbiło się w polskiej historii.

Momentami narracja traci równowagę między faktem a fikcją. Macht stawia na efektowność i sensację, przez co niektóre fragmenty brzmią raczej jak felieton lub reportaż historyczny niż jak analiza. W obranej jednak konwencji nie o prawdę historyczną chodzi, lecz o emocje i refleksje, które towarzyszą nam podczas lektury tej nietypowej spowiedzi.

W trakcie czytania pojawia się pytanie: czy Lenin był cynicznym zbrodniarzem, czy może fanatykiem wierzącym w lepszy świat? Odpowiedź nie jest jednoznaczna, ale Macht pokazuje, jak cienka bywa granica między ideą a tyranią.

Czy polecam tę książkę? Tak, choć z pewnym zastrzeżeniem. To pozycja dla tych, którzy chcą poczuć atmosferę epoki i przyjrzeć się człowiekowi stojącemu za mitem, nie zaś dla poszukujących źródłowej faktografii. „Spowiedź Lenina” mnie zaintrygowała, momentami nawet poruszyła. Daje do myślenia i to, moim zdaniem, jej największa wartość.

Kiedy po raz pierwszy sięgnęłam po tę książkę, spodziewałam się po prostu biografii jednego z najbardziej znanych przywódców XX wieku. Tymczasem dostałam coś znacznie więcej — „Spowiedź Lenina” to nie suchy wykład z historii, ale fascynująca opowieść o człowieku, który wierzył, że tworzy nowy porządek świata, a w rzeczywistości doprowadził do narodzin systemu opartego na terrorze.

Christopher Macht po raz kolejny udowadnia, że potrafi pisać o trudnych postaciach w sposób wciągający i zrozumiały. Forma rozmowy między Leninem a Trockim sprawia, że historia staje się żywa — czujemy emocje, napięcie, momentami wręcz ironię. Czytając, ma się wrażenie, jakby się uczestniczyło w tej dyskusji, jakby Lenin naprawdę siedział naprzeciw nas i tłumaczył się ze swoich decyzji.

Autor prowadzi narrację od samego początku – od dzieciństwa Lenina, jego relacji z rodziną, młodości i pierwszych ideowych fascynacji, aż po przejęcie władzy i stworzenie Związku Radzieckiego. Szczególnie ciekawy jest wątek polski – mało kto wie, że Lenin mieszkał w Krakowie i w Białym Dunajcu, a także że jego drogi skrzyżowały się z Józefem Piłsudskim. Te fragmenty nadają książce wyjątkowego kontekstu i pokazują, jak blisko naszej historii był człowiek, który później chciał Polskę zniszczyć.

Na ogromny plus zasługują też czarno-białe fotografie i historyczne wstawki, które idealnie uzupełniają tekst. Dają poczucie realizmu i pozwalają lepiej wyobrazić sobie zarówno samego Lenina, jak i świat, w którym żył.

To książka, która wciąga, ale też skłania do refleksji — nie tylko o przeszłości, ale i o tym, jak łatwo wielkie idee mogą przerodzić się w tragedię. „Spowiedź Lenina” czyta się szybko, ale zostaje w głowie na długo.