Nadzieja pośród ciemności

Powieść „Nadzieja pośród ciemności” (tytuł orginału The Umbrella Maker's Son) Toda Lendinga jest jego debiutem literackim.  Ten nominowany do Oskara i nagrodzony nagrodą Emmy filmowiec znany był do tej pory jako twórca filmów dokumentalnych

Czerpiąc inspiracje z rodzinnych wspomnień, dokumentów historycznych i spotkań z ludźmi ocalałymi z Holokaustu Tod Lending napisał niezwykłą historię o wojnie widzianej oczami 17-letniego młodego Żyda Rubena Berkowicza. Powieść utrzymana w konwencji zbliżonej do strumienia świadomości rozpoczyna się 1 września 1939 roku, a kończy gdzieś w maju 1943 roku. Tuż przed wojną rodzina średniozamożnych Berkowiczów mieszkała na Kakowskim Kazimierzu. Lew Berkowicz był znanym w Krakowie wytwórcą ręcznie rzeźbionych i zdobionych parasoli. Ruben był zakochany z wzajemnością w Zeldzie Abramowicz i oboje snuli plany na wspólną przyszłość. Kiedy wybuchała wojna rodzina dziewczyny wyjechała do krewnych na wieś, a Berkowiczowie zostali w Krakowie. Na kolejnych stronach przeżywamy wraz z Rubenem tęsknotę za ukochaną i obserwujemy zmiany jakie dokonują się w jego rodzinie. Niemcy zabierają im rodzinny interes a Rubena i jego ojca zmuszają do ciężkiej fizycznej pracy, w której są poniżani. Potem rodzina musi opuścić zajmowane od lat mieszkanie. W swojej osobistej pierwszoosobowej narracji Ruben opisuje zmiany jakie w zachowaniach i psychice członków jego rodziny wywołują kolejne ciosy. Młody mężczyzna buntuje się przeciwko traktowaniu Żydów przez Niemców i przeciw zachowaniu swojego ojca, który biernie się wszystkiemu poddaje. Ale też nie mając wiadomości o narzeczonej przeżywa lęk i tęsknotę za Zeldą. Kolejne dramatyczne wydarzenia zmuszają rodzinę do ucieczki z Krakowa. Niestety podczas próby przedostania się przez San rodzina Rubena zostaje zastrzelona. Ciężko ranny Ruben zostaje uratowany, ukrywa się, ale pod wpływem tęsknoty za ukochaną wraca do Krakowa z nadzieją, że odnajdzie ją za murami niedawno powstałego tam getta. Jak potoczą się jego dalsze losy i czy odnajdzie Zeldę? Jakie jeszcze przeżycia staną się jego udziałem?

Zastosowana przez autora konwencja pozwala nam wniknąć głęboko w psychikę narratora, którym jest młody człowiek na progu dorosłości. Dzięki temu ukazana zostaje złożoność jego emocjonalnych przeżyć, wątpliwości i dylematy moralne, jakie przeżywa w różnych sytuacjach. Stajemy się uczestnikami świata wewnętrznego Rubena, co sprawia, że jest on nam bliższy, na wydarzenia z jego udziałem patrzymy jego oczami, co wpływa na naszą interpretację zdarzeń i pełniejszy, bardziej emocjonalny ich odbiór. Nietypowy sposób przekazu i perspektywa opisywanych wydarzeń zaskakują i sprawiają, że trudno zdystansować się od czytanej treści.

Autor wykorzystał w swojej powieści motywy miłości, straty, odporności psychicznej i jej granic, odwagi i siły więzi rodzinnych. Historia Rubena, Zeldy i ich rodzin jest jedną z wielu historii Żydów na ziemiach polskich w okresie II wojny światowej. Gehenna jaką przechodzili, upokorzenia, jakie przyszło im znosić były wprost niewyobrażalne. Szczególnie wstrząsające były opisy życia w getcie. Postawy ludzi takich jak aptekarz Malinowski z powieści są przykładem człowieczeństwa w morzu okrucieństwa i pogardy.

Postacie stworzone przez pisarza są autentyczne i bardzo zróżnicowane osobowościowo.  Każda postać jest ważna, ma swoją historię do opowiedzenia, czegoś nas uczy, coś nam przekazuje swoją postawą i zachowaniem. Autor nie oszczędza swoich bohaterów, stawia przed nimi liczne wyzwania, doświadcza ich tragediami, sprawdza granice odporności, a potem je przesuwa. Niezwykła jest postać głównego bohatera. Do wybuchu wojny żył on spokojny i bezpieczny, skupiony na sobie. Wydarzenia pierwszych tygodni wojny zburzyły jego dotychczasowy świat, zabrały stabilność i bezpieczeństwo, zdewaluowały dotychczasowe wartości. Pokazały brutalność, arogancję i bezwzględność Niemców. Widzimy zderzenie młodzieńczych marzeń z brutalną rzeczywistością, chęć walki o godność swoją i swojej rodziny walczy w nim z koniecznością ochrony ich zdrowia i życia. Świadomość bezsilności i ograniczeń powodującą frustrację i cierpienie. Ładunek emocji jakie niesie książka jest przytłaczający, a kiedy już myślimy, że to kres wytrzymałości bohatera, dosięga go kolejny cios. Trudno oceniać postępowanie poszczególnych postaci, bo warunki, sytuacje w których przyszło im żyć i dokonywać wyborów były ekstremalne.

Historia opowiedziana przez pryzmat przeżyć Rubena nabiera zupełnie innego wymiaru, staje się osobistą relacją konkretnego człowieka i konkretnej rodziny. To powoduje, że lektura angażuje emocjonalnie w wydarzenia z udziałem bohaterów. Nie raz chciałoby się podczas lektury przestrzec bohatera, zmienić jego decyzję, potrząsnąć nim. Albo razem z nim podać się rozpaczy czy apatii.

Podczas lektury widoczny jest dobry wgląd pisarza w życie polskich Żydów podczas II wojny światowej. Z niezwykłą precyzją i dokładnością odtworzył on klimat tamtego okresu z perspektywy Żyda. Zachowania i odczucia człowieka prześladowanego, żyjącego w ciągłym poczuciu zagrożenia i strachu. Kogoś, kto został pozbawiony w krótkim okresie stabilizacji życiowej, stracił swój status materialny i pozycję społeczną i zmuszony został do ukrywania się i życia w ciągłym strachu i głodzie. Podczas lektury widoczne jest filmowe doświadczenia twórcy poprzez obrazowe pokazywanie treści. Bardzo szczegółowo i realistycznie odtworzone są wszystkie miejsca akcji i ich klimat. Ta historia tętni życiem, pulsuje emocjami, czujemy ją wszystkimi zmysłami. Autor wykazał się bardzo dobrą znajomością języka i zwyczajów tej społeczności, co widać we wplataniu zwrotów i słów w jidysz oraz opisie zwyczajów i obrzędów. Styl pisania Lendinga jest bardzo barwny, wnikliwy i drobiazgowy w oddawaniu zarówno szczegółów opisywanych miejsc jak i emocji i przeżyć głównego bohatera. Sceny drastyczne pokazane zostały bez retuszu i niedopowiedzeń, brutalne i krwawo. Akcja rozwija się w równomiernym tempie, napięcie falami wzrasta i maleje.

Powieść zasługuje na uwagę ze względu na nietypowy sposób pokazania tematu Holokaustu poprzez przeżycia młodego mężczyzny, co nie jest częste w literaturze. Dostarcza niesamowitego ładunku przeżyć i emocji. Mimo że książka opowiada o fikcyjnych wydarzeniach i postaciach, to wiele sytuacji i wydarzeń było inspirowanych prawdziwymi zdarzeniami, co jest widoczne podczas jej czytania. Przeżycia Rubena i Zeldy rozdzierają serce, a cała historia zapada głęboko w pamięć. Jeśli sięgacie po powieści historyczne o II wojnie światowej, które niosą silny ładunek emocjonalnych przeżyć to polecam ją waszej czytelniczej uwadze. W moim odczuciu jest to doskonały materiał na scenariusz filmowy.

Informacje dodatkowe o Nadzieja pośród ciemności:

Wydawnictwo: Filia
Data wydania: 2025-06-04
Kategoria: Obyczajowe
ISBN: 9788384022504
Liczba stron: 496
Tytuł oryginału: The Umbrella Maker's Son
Dodał/a opinię: EMOL

Tagi: Literatura obyczajowo-rodzinna