Recenzja książki: Czy jestem Niemcem? Przesiedleńcy z Polski do RFN i NRD w latach 1950-1991

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Przesiedleńcy – kim byli, jakie motywy nimi kierowały, co przeżyli po drodze, z czym się spotkali na miejscu, jak ułożyli sobie życie na nowych terenach w pierwszych latach pobytu, a także – dlaczego wielu z nich złożyło wnioski o powrót? W książce Czy jestem Niemcem? Przesiedleńcy z Polski do RFN i NRD w latach 1950-1991 czytelnik odnajdzie odpowiedzi na wszystkie pytania.

Analizując motywy i cele wyjazdów przesiedleńców (wraz z ich światem norm, wartości oraz postaw), Ryszard Kaczmarek koncentruje się na pokazaniu przesiedleń z perspektywy oddolnej, gdzie bohaterami są sami przesiedleni. Sięgając lat 50-tych XX wieku, autor wymienia migrantów ze wschodnich prowincji pruskich oraz z polskich województw zachodnich, wymienia uciekinierów, wypędzonych i wysiedlonych po II wojnie światowej. Dokonuje analizy wczesnych przesiedleń realizowanych najpierw na mocy umów między Polską a NRD (łączenie rodzin), następnie – na podstawie rezolucji czerwonokrzyskiej – do momentu podpisania traktatu polsko – zachodnioniemieckiego. Wspomina o wyjazdach legalnych i nielegalnych, pokazuje codzienność w obozach przejściowych, ustosunkowuje się do akcji „Tama”, „Ren” oraz „Trutnie”. Poruszając kwestię księży wyjeżdżających do RFN, ujawnia dotyczące tych wyjazdów stanowisko biskupa Herberta Bednorza. Wypowiada się również na temat hamowania wyjazdów przez polskie władze, mniejszości niemieckiej w Polsce, przesiedleń ze zwierzętami gospodarskimi (do 1976 roku) oraz exodusu w latach osiemdziesiątych.

Publikacja Wydawnictwa Literackiego napisana została z typową dla historyka wnikliwością i znajomością tematu. Uwagę czytelnika skupiają historyczne wydarzenia przedstawione w kontekście ówczesnych czasów, z uwzględnieniem sytuacji geopolitycznej, stanu stosunków polsko – zachodnioniemieckich, polityki propagandowej, motywacji narodowościowych, zachowań restrykcyjnych, systemów kamuflujących, działań korupcyjnych i regulacji prawnych. Są w lekturze daty, nazwiska, kryptonimy, funkcje oraz liczby, są regulacje prawne, interpretacje, procedury, ekspertyzy, analizy i bilanse wyjazdów. Są obszerne opisy ale i zwięzłe wyjaśnienia. Poprzez chronologiczny układ opracowania Ryszard Kaczmarek wprowadził ład, dzięki czemu łatwo odnaleźć się w ogromie zaprezentowanego materiału, na który składają się – obok relacji własnych przesiedleńców – zasoby Instytutu Pamięci Narodowej, świadectwa pozostawione przez Służby Bezpieczeństwa, materiały zebrane w obozach przesiedleńczych, a także dokumenty z Archiwum Federalnego w Koblencji, Bawarii oraz Nadrenii Północnej – Westfalii. Drobiazgowa treść, dzięki skorzystanie przez autora ze sprawdzonych źródeł, świadczy o rzetelności przekazu. Pomocą służą przypisy końcowe (bibliograficzne i wyjaśniające, z podziałem na rozdziały), bibliografia (źródła archiwalne, źródła drukowane, literatura), tabele (wraz ze spisem), indeks nazwisk oraz wykaz skrótów. Tekst uzupełniają czarno-białe ilustracje (spis źródeł – na końcu książki).

Historiograficzne opracowanie Czy jestem Niemcem? Przesiedleńcy z Polski do RFN i NRD w latach 1950-1991 to karta historii, którą warto odkryć.

Tagi: historia ok. 1940-1949