Shirley
Charlotte Bronte

Anglia epoki rewolucji przemysłowej, wojny napoleońskie i powstania chłopskie. Jedną z głównych bohaterek tej opowieści jest nieśmiała Caroline, która jest "więziona" i której życie symbolizuje tu los samotnych kobiet w XIX wieku. Druga to żywa Shirley, która dziedziczy majątek i to ją uwalnia. Po ogromnym sukcesie "Jane Eyre", dzięki której Charlotte Brontë zdobyła rozgłos jako rewolucjonistka moralności, napisała tę kronikę społecznej. Nie łatwo jest powtórnie stworzyć lekturę na miarę "Jane Eyre". Czy pisarce ta sztuka się udała?

Od pierwszych słów nurtowało mnie pytanie: dlaczego Brontë postanowiła dać tytuł "Shirley", kiedy to wcale nie tylko ona jest tu główną bohaterką. Może jednym z powodów jest fakt, że w tamtych czasach to imię było raczej męskie i poprzez ten tytuł autorka pośrednio próbowała dostarczyć mocny punkt na rzecz równości płci. Tego już niestety nie dowiemy się nigdy. Historia rozpoczyna się powoli. Charlotte Brontë ostrożnie wprowadza postacie, miejsca. Po pewnym czasie akcja zaczyna przybierać charakter burzy na morzu z licznymi "falami” wielkich dramatów i patosu w połączeniu z pięknymi opisami przyrody. Autorka ciekawie przedstawiła kontrast pomiędzy negatywnym wydźwiękiem skutków związanych z mechanizacją i emocjonalną siłą, spokojem i pogodą ducha.

Książka wydaje się podążać dwoma głównymi "drogami". Z jednej strony porusza temat rewolucji przemysłowej, świat bezrobotnych pracowników z niższych klas, ich walkę. Inny wątek mówi o przyjaźni dwóch kobiet i ich relacjach damsko-męskich. Bohaterowie przez nią stworzeni są tak pełni życia i pasji, że zaczęłam doświadczyć ich lęków, obaw, radości, pragnień i smutku. Obserwowałam ich rozwój i zaczęłam sobie zdawać sprawę z rzeczywistego wpływu i znaczenia ludzi na siebie nawzajem. Niektóre postaci pojawiają się tu dopiero w drugiej połowie książki lub prawie na jej końcu. Ten fakt trochę smuci, ponieważ nie ma zbyt wiele czasu, aby się z nimi "zaprzyjaźnić". Historia opowiedziana jest poprzez różne rodzaje narracji. Czasami wszechwiedzącego narratora w trzeciej osobie, czasem w pierwszej osobie w formie introspekcji lub refleksyjnego głosu lub kroniki. Ta różnorodność z jednej strony zachwyca z drugiej staje się odrobinę uciążliwa w odczycie. Dodatkowo niekiedy wiedza na temat wydarzeń nie jest ujawniana czytelnikowi. To powoduje jednocześnie poczucie tajemnicy, ale chwilami także drażni.

"Shirley" można nazwać bez wahania powieścią o wydźwięku feministycznym. Ukazuje kobietę jako połączenie niezależności i intelektu. Charlotte Brontë ukazała tu nową formę władzy wynikającej z pewność siebie wolnej i inteligencji młodej kobiety. Ponadto książka zawiera odrobinę romansu (można nawet powiedzieć, że podkreśla potęgę miłości), uwypukla portret społeczeństwa i kultury w Yorkshire z końca wojen napoleońskich oraz z okresu zamieszek chłopskich. Ta powieść jest piaszczysta, ziemista jak tamte czasy. Można ją traktować także jako powieść o różnych poziomach społeczeństwa wobec kultury. Ukazuje różnice pomiędzy płciami, traktuje o zmianach osób, relacji międzyludzkich.

To książka obszerna i bardzo skomplikowana. Jest pełna bohaterów, którzy nie są w pełni źli ani całkiem dobrzy. Porusza bardzo wiele tematów społeczno-kulturowych. Szerzy wyraźne poglądy autorki na temat religii, polityki i praw kobiet. Słowa, które autorka "wpycha" w usta swych bohaterów nadal brzmią bardzo głośno w mojej głowie. Widać, że pisarka była zaniepokojona losem robotników przemysłowych. Wiedziała, że bunt przeciw bezrobociu spowodowanym wprowadzeniem maszyn może prowadzić do poważnych niepokojów społecznych. Jednak to, co w końcu tu zaoferowała sprawia wrażenie uproszczonego rozwiązania. Zostało oparte na wyidealizowanej współpracy, współistnieniu życzliwych i lojalnych pracowników. A przecież nie można zakładać, że wszyscy są takimi ludźmi. Ten fakt psuje odbiór lektury.

W porównaniu z innymi powieściami tej pisarki "Shirley" okazała się dla mnie najtrudniejszą w odczycie. Przez pierwsze 100 stron trudno było mi przebrnąć. Jednak kolejne połknęłam w ciągu kilku chwil. Trzecioosobowa narracja lekko utrudniała mi czytanie. Poza tym autorka stworzyła tu bardzo wielu bohaterów. Momentami miałam problem z zapamiętaniem kto jest kim. Jednak mimo to szybko przerzucałam kolejne strony, bo jak zawsze Charlotte Brontë opowiada swoją historię pięknym językiem. Każde słowo jest tu dokładnie wybrane, dopieszczone. Ponadto historia intryguje, a osobiste poglądy pisarki są tu prezentowane w sposób elokwentny i inteligentny. Dodatkowo wszystko jest doprawione szczyptą humoru. Czegóż chcieć więcej?

Czy jednak książka zadowoli wszystkich? Nie. Autorka jest zbyt owinięta w ramy własnych myśli. Niektórzy zapewne dostrzegą tu wpływ prozy Elisabeth Gaskell. Fragmenty narratora wszechwiedzącego przypominały mi odrobinę prozę Thackeraya. Nie jest to książka tak dramatyczna i stanowcza jak "Jane Eyre" czy "Villette". Jednak to nadal ciekawy wizerunek cierpienia wynikającego z rewolucji przemysłowej i interesujący obraz życia początku XIX wieku w Anglii. Można nawet nazwać ją dyskursem społecznym o stanie podziałów klasowych / płciowych i ich ewentualnych skutkach społecznych. Siłą prozy Charlotte Brontë jest także jej umiejętność obserwacji i dlatego warto ją poznać.

Informacje dodatkowe o Shirley:

Wydawnictwo: MG
Data wydania: b.d
Kategoria: Obyczajowe
ISBN: 9788377790014
Liczba stron: 646
Dodał/a opinię: Agnieszka Chmielewska-Mulka