KUP TERAZ

Złota dama
Anna O'Connor

Ocena: 4.25 (4 głosów)

opis

Inne wydania:

Okładka książki - Złota dama. Gustav Klimt i tajemnica wiedeńskiej Mona Lisy

Coraz częściej wydawane są książki ściśle związane ze światem sztuki. Oprócz biografii, dzienników czy listów artystów oraz prac charakteryzujących ich twórczość, popularne stały się pozycje skupione na konkretnym dziele. Były m.in. „Dziewczyna z perłą”, „Mona Lisa”, „Początek świata” – przyszła wreszcie kolej na „Złotą damę”.

O najpopularniejszym (obok „Pocałunku”) dziele Gustawa Klimta krążą już legendy. Anne Marie O'Connor wzięła na warsztat historię tego płótna i w bardzo rzetelnej pracy szczegółowo opisuje wszystko, co ma – choćby pośredni – związek z portretem Adeli Bloch-Bauer.

Autorka wybrała porządek chronologiczny, podług którego przedstawia szereg minihistorii. Przenosi czytelnika do Wiednia w przededniu nadejścia nowego wieku (1898 r.), by rozpocząć opowieść od samego początku. Przygotowuje także solidne fundamenty pod wątek główny – buduje tło historyczne, opisuje ówczesną Austrię, w której ważną rolę zaczyna odrywać nowoczesna medycyna, artyści są coraz bardziej poważani, ludzie przejawiają zamiłowanie do słodkości. Wszelkie zdarzenia zawsze ukazuje w szerokim kontekście historycznym, społecznym, obyczajowym. Obszernie omawia kwestię żydowską (na początku XX wieku, w trakcie II wojny światowej i później). Streszcza rozwój artystycznej kariery Klimta, charakteryzuje jego styl bycia, upodobania, inspiracje. Powraca do dzieciństwa i wszechobecnej nędzy w życiu młodego Gustawa, ujawnia rodzinne dramaty i ważne wybory dorastającego mężczyzny. Nie umyka jej żaden fakt z biografii malarza (i innych osób także). Znamienne jest dla niej wychwytywanie detali z przeszłości bohaterów i ustalanie, jaki wpływ miały na ich dorosłe życie (i drogę artystyczną). Wspomnę tu choćby o motywie złota w życiu i twórczości Klimta.

O'Connor przedstawia spotkanie mistrza i modelki, szczegółowo relacjonuje ich wzajemny związek – kładąc nacisk na zażyłość, przede wszystkim na polu artystyczno-intelektualnym. Nie interesują jej domysły, toteż to, co faktycznie wydarzyło się między bohaterami w sferze intymnej, pozostawia bez komentarza. Zwracając tylko uwagę na niemożność dotarcia do wiedzy na ten temat, oddaje głos bliskim z otoczenia Klimta i Adeli i przywołuje ich przypuszczenia.

Osobny rozdział poświęciła kwestii związanej z niespełnionymi ambicjami artystycznymi Hitlera, jego drogą na szczyt władzy i genezie nienawiści wobec Żydów. W kolejnych opisuje działania nazistów w okresie międzywojennym oraz w latach czterdziestych, m.in. konfiskaty dzieł sztuki, rabunki domów żydowskich bogaczy oraz próbę wymazania jakichkolwiek powiązań Żydów ze sztuką czy ich zasług w tej dziedzinie. Taki los spotkał całą kolekcję obrazów Klimta. Wizerunek Adeli był jednym z najbardziej pożądanych w świecie malarstwa, lecz jej pochodzenie stanowiło poważną skazę dzieła (zdaniem nazistów). Toteż skreślono jej nazwisko z rejestru i „Portret Adeli Bloch-Bauer” stał się po prostu „Złotą damą”.

Następne części książki to losy krewnej Adeli, Marii Altmann. Burzliwe dzieje jej rodziny, aresztowanie męża, losy dóbr familijnych itp. tworzą opowieść będącą symbolicznym odzwierciedleniem historii wielu tysięcy żydowskich domów. W 1998 r. Maria (wówczas osiemdziesięcioletnia), przeczytawszy artykuł, w którym dziennikarz mówił wprost o zbrodniach nazistów i dokonywanych przez nich rabunkach, postanowiła upomnieć się o zwrot kolekcji należącej do jej męża. Spory trwały latami, ostry bój w sądzie ciągnął się przez dekadę. Wtedy też Adela Bloch-Bauer dostała „drugie życie”, jej nazwisko zostało przywrócone światu sztuki, przeszłość obrazu wyszła na jaw, a samo płótno zyskało rangę symbolu narodowej historii.

Wielką zaletą tej pozycji jest swobodny, a przy tym niebanalny styl autorki. O’Connor przedstawia dzieje obrazu nie pomijając żadnego szczegółu. Jest bardzo konsekwentną badaczką: analizuje wszystkie tropy, dogłębnie sprawdza poszlaki i co ważne – nie pozostawia żadnego wątku bez zakończenia. Wiele tu ciekawych dygresji, które wspólnie z głównymi tematami tworzą interesującą historię nie tylko konkretnego płótna, postaci Klimta czy losów dzieł sztuki w trakcie wojennej zawieruchy (a także po niej), ale i samej Austrii na przestrzeni kilkudziesięciu lat.

O nieustannym zainteresowaniu wielkimi dziełami i ich burzliwymi – szczególnie podczas II wojny światowej – losami świadczą nie tylko publikacje, ale i ich ekranizacje. Film „Złota dama” miał premierę w 2015, wyreżyserował go Simon Curtis, w głównych rolach obsadzając Helen Mirren i Ryana Reynoldsa.