Recenzja książki: Opowieści przydrożnych kapliczek ziemi świętokrzyskiej

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Kapliczki jako perełki małej religijnej architektury regionalnej nie tylko urzekają swym pięknem oraz prostotą, ale przede wszystkim są świadectwem głęboko zakorzenionej tożsamości i chrześcijańskiej pobożności. Opowieści przydrożnych kapliczek ziemi świętokrzyskiej (rozszerzenie wydanego pięć lat wcześniej opracowania Baśnie i legendy ziemi świętokrzyskiej) są opublikowanym przez Wydawnictwo Jedność zbiorem gawęd o szeroko pojętej historii regionu, chroniąc ją przed zapomnieniem.

Zestawiając fakty z legendami, Zenon Gierała przybliża historię miejsc bardziej lub mniej znanych, by nie uległy zapomnieniu. Obejmuje swoimi refleksjami pięćdziesiąt sześć najsłynniejszych miejsc usytuowanych na terenie województwa świętokrzyskiego. Barwny język przekazu sprawia, że czytelnik nie spotka na kartach Opowieści przydrożnych kapliczek… wywołujących znużenie samych tylko „suchych” faktów czy dat, ale z łatwością wczuje się w historię opisywanych miejsc, chętnie przy tym poznając życie mieszkańców regionu oraz okoliczności wartych uwagi wydarzeń. Zbiór opowieści otwiera wiersz Między Kielcami a Sandomierzem, natomiast opracowane przez regionalistę upowszechniającego kulturę ludową dra Stefana Rosińskiego przedmowa i posłowie (Święci w kapliczkach i krzyżach oraz Patroni kapliczek), wprowadzają, wyjaśniają i uzupełniają wiedzę.

Zgodnie z obraną przez autora metodą porządku chronologicznego (pierwsza opowieść dotyczy kapliczki z wieku X, ostatnia – z połowy XX wieku) czytelnik udaje się na Łysą Górę, gdzie z polecenia żony Mieszka I, księżniczki Dobrawy, wzniesiona została kapliczka uznawana za najstarszą w okolicy. Poznaje Babę i dziada z Chęcin, Adelajdę z Dębna oraz Czarownice ze Stopnicy. Odnajduje najpierw Skarb w trumnie, a następnie Skarb zbójnika z góry Gałki, po czym Chlebem i solą witany, ma okazję zwiedzić podziemną Betlejkę w Ossolinie, dowiedzieć się, Jak organista Marcianek z Radoszyc Żydom w Adwent grał, a także co wydarzyło się Dawno temu w Nowym Korczynie. Pozna czytelnik jeszcze więcej faktów i ciekawostek, najpierw jednak musi sięgnąć po Opowieści przydrożnych kapliczek ziemi świętokrzyskiej.

Zamieszczona na początku książki mapa Ziemia świętokrzyska z zaznaczonymi na niej miejscowościami opisanymi w tekście (kolor czerwony), miejscowościami położonymi w województwie świętokrzyskim (kolor zielony) oraz województwami ościennymi, pozwala zorientować się w usytuowaniu omawianych miejsc oraz wydarzeń koncentrujących się wokół kapliczek, kaplic, krzyży, rzeźb, figur, obrazów, kolumn, baszt, pomników, mogił, dzwonnic i dzwonów, głazów, pagórków, źródełek, ruin zamkowych, a nawet pustelni, latarni oraz żelaznych skrzyń. Opracowanie Zenona Gierały zawiera fakty oraz ciekawostki, daty, nazwiska, wydarzenia, dane historyczne i teologiczne, namiary geograficzne, zwyczaje ludowe, legendy, przysłowia, fragmenty utworów literackich i pieśni. Rozdziały rozpoczyna ilustracja omawianego miejsca, krótkie wprowadzenie oraz czas podany w latach, kończą natomiast zamieszczone w ramce wiadomości uzupełniające. Tekst uzupełnia ogromna ilość fotografii wykonanych przez autora oraz zilustrowanych malowideł, akwareli i rysunków. Pomocą służą liczne przypisy wyjaśniające oraz bibliograficzne, zawierająca pozycje tradycyjne i internetowe bogata bibliografia (wraz z pozostałymi źródłami), biografia Zenona Gierały (wraz z jego dorobkiem: wybrane wydania książkowe i podręczniki). Twarda okładka oraz sztywne kartki dodają lekturze trwałości.

Opracowane przez regionalistę i gawędziarza Zenona Gierałę Opowieści przydrożnych kapliczek ziemi świętokrzyskiej to kompendium wiedzy o miejscach odzwierciedlających pobożność ludzi żyjących na przestrzeni wieków. Warto po publikację Wydawnictwa Jedność sięgnąć.