Recenzja książki: Przedwojenny Żoliborz. Nieznane fotografie
Recenzuje: Damian Kopeć
Przedwojenny Żoliborz. Ponad 80 nowych zdjęć.
Album Przedwojenny Żoliborz. Najpiękniejsze fotografie (2009) doczekał się kontynuacji. Jest nią wydana niedawno książka Przedwojenny Żoliborz. Nieznane fotografie tego samego autora, Tomasza Pawłowskiego. Zdjęcia znalezione w archiwach państwowych, w przedwojennych czasopismach, książkach, zbiorach Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej oraz albumach rodzinnych mogą na nowo zaistnieć w przestrzeni publicznej. I o to właśnie chodzi, by przeszłość nie odchodziła w mrok, by pamięć żyła także dzięki wykonanym kiedyś fotografiom. Tym bardziej, że słowa nigdy nie oddają w pełni tego, co możemy poznać za sprawą zmysłu wzroku.
Żoliborz (z francuskiego Joli Bord, czyli „piękny brzeg”) miał, jak napisano w interesującym wstępie, dwa okresy żywiołowego rozwoju. Jeden w drugiej połowie XVIII wieku, drugi - w latach dwudziestych XX wieku. To właśnie w latach dwudziestych, po odzyskaniu niepodległości przez państwo polskie podjęto decyzję o przeznaczeniu tych terenów pod budownictwo mieszkaniowe jedno- i wielorodzinne. Spowodowało to dynamiczny rozwój zniszczonej po upadku powstania listopadowego dzielnicy. Do wybuchu II wojny światowej powstało na Żoliborzu wiele osiedli, sama Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa wybudowała tu prawie 1400 mieszkań. W tej dzielnicy działało wiele różnych spółdzielni, zakładanych przez rozmaite grupy społeczne np. urzędników, wojskowych, nauczycieli. Działalność inwestycyjno-budowlaną prowadził nawet ówczesny ZUS. Innym, mniej atrakcyjnym obliczem Żoliborza, były ponure baraki dla bezdomnych, bezrobotnych, emigrantów, przechodzące stopniową choć stałą przemianę z miejsc o tragicznych warunkach do w miarę znośnych. Wszystko to dokumentują zamieszczone w omawianym albumie fotografie. Możemy na nich zobaczyć przede wszystkim rozmaite budynki, niektóre zaskakująco nowoczesne jak na lata przedwojenne, jak również ludzi i ulice. Fotografie opatrzono niezwykle ciekawymi komentarzami. Same zdjęcia są często inspiracją do uwag obejmujących szersze zagadnienie. Album jest zapisem przemian zachodzących na Żoliborzu. Dokumentacją niezwykle ciekawej historii architektury tej dzielnicy Warszawy.
Książka Przedwojenny Żoliborz. Nieznane fotografie może stanowić niezwykłą pamiątkę dla obecnych mieszkańców tej części stolicy, również dla osób interesujących się historią miasta. Będzie ona zapewne łakomym kąskiem dla zainteresowanych historią architektury, która w tym albumie zajmuje miejsce szczególne.
Jak zwykle w mocno już rozbudowanej serii albumów wydawnictwa RM zachowano charakterystyczną szatę graficzną, wysoki poziom poligraficzny, znany i sprawdzony układ zdjęć. Fotografie są ciekawe i nawet, jeśli czas zdążył odcisnąć na nich swoje piętno, nie tracą zbyt wiele ze swojego uroku. Wszystko to sprawia, że album bierze się do ręki z ogromną przyjemnością i z czystym sumieniem można polecić go wszystkim zainteresowanym. Widać, że autor jest prawdziwym pasjonatem i potrafi to przekazać zarówno poprzez dobór zdjęć, jak i przez interesujące ich omówienie.
