Recenzja książki: Wielcy artyści ucieczek

Recenzuje: Katarzyna Krzan

Pisanie o książce

Książki nie wystarczy po prostu napisać, a potem wydać. Trzeba jeszcze powołać do życia jej bohaterów – tak, by ich biografie wykroczyły poza samą książkę, zapładniając wyobraźnię czytelników i zmuszając ich do własnych przemyśleń, twórczości, interpretacji. A to już zadanie nie takie łatwe.

Aby książka „żyła", musi zostać opisana przez innych, zbadana, zanalizowana, skrytykowana i wychwalana. Tylko wtedy ma szansę dotrzeć do świadomości społecznej, nawet do tych, którzy jej nie czytali, a są w stanie coś o niej powiedzieć.

Krytyka literacka ma za zadanie „rozebrać" powieść na części pierwsze, przetestować autora, zanalizować jego posunięcia, błędy i potknięcia. Ma dowieść, co się udało, a co nie.

Wielcy artyści ucieczek to zbiór tekstów krytycznoliterackich i kulturoznawczych dotyczących jednej książki – Życie i czasy Michaela K J.M. Coetzeego, laureata literackiej nagrody Nobla oraz Nagrody Bookera właśnie za tę książkę. Autor stworzył, wydawać by się mogło, prostą opowieść o człowieku, rolniku z Kapsztadu, który odwozi matkę na starą farmę, raj z dzieciństwa. Matka po drodze umiera, on jednak kontynuuje podróż, stając się tym samym osobą stawiającą opór całemu światu.

W antologii zgromadzono teksty omawiające życie Michaela K z różnych perspektyw. Odczytania są uwarunkowane pochodzeniem autorów, ich wykształceniem, nastawieniem do lektury, tym, jaką gałąź nauki reprezentują, a nawet w jakim są wieku. Ich doświadczenia są zatem różne. Pokazuje to wyraźnie, jak odmienne mogą być interpretacje jednej książki. Zbiór jest przykładem na to, jak wiele powiązań można dostrzec między literaturą, kulturą, polityką i etyką – by wymienić tylko kilka głównych obszarów, na które zwracają uwagę piszący.

Tę „książkę o książce" podzielono na kilka działów: teKst, konteKst, preteKst i Koniec, samymi tytułami już podkreślając znaczenie litery K, swoistego nazwiska bohatera. Analizowana jest tu historia odczytań powieści, wpisanie jej w szerszy kontekst literaturoznawczy, umiejscowienie w konkretnej społeczno-politycznej sytuacji. Mówi się o odpowiedzialności pisarza, analizuje motyw wędrowca, uciekiniera, osoby stawiającej opór światu w sposób mniej lub bardziej świadomy. Autorzy starają się pokazać także etyczne znaczenie działań bohatera, a nawet istotę kobiecości pod postacią matki Michaela. K staje się kimś więcej niż był w zamierzeniach autora, opowiadającego po prostu jego historię. To krytycy literaccy nadali mu znaczenia, których pewnie sam twórca nie przewidział. Ale na tym właśnie polega „życie" książki - wymyka się ona niejako spod kontroli twórcy, stając się bytem odrębnym, poddającym się różnym odczytaniom i interpretacjom.