Byłam sekretarką Rumkowskiego. Dzienniki Etki Daum
Elżbieta Cherezińska

Literatura która nie pozostawia obojętnym. Mało znane aspekty historii Zagłady

"Byłam sekretarką Rumkowskiego" to cenne pod względem dokumentalnym zapiski, które ukazują piekło na ziemi – codzienność w łódzkim getcie, beznadziejną walkę z głodem, zimnem, chorobami i wszechobecną śmiercią. 

Etka Daum prowadziła swój dziennik ponad cztery lata. Przez większość tego okresu była sekretarką Chaima Rumkowskiego, nazywanego Cesarzem i "żydowskim królem". 

Były kupiec i przedsiębiorca podczas wojny został wytypowany przez Niemców do organizowania życia i pracy w getcie. Szybko uczynił z tego miejsca dochodowy interes, tworząc różne zakłady pracy. Przekonał do swoich pomysłów nie tylko okupanta, ale i wycieńczonych rodaków, którzy uwierzyli, że dzięki swej pożyteczności uchronią się przed śmiercią. 

Z getta płynął do niemieckich kieszeni strumień pieniędzy, do Rzeszy zaś trafiały wyprodukowane w ponad stu zakładach przedmioty, głównie mundury, buty i plecaki dla armii. 
Dzięki swej uprzywilejowanej pozycji Cesarz opływał w dostatki, w przeciwieństwie do tych, którzy codziennie umierali z wycieńczenia i chorób, albo byli mordowani na coraz większą skalę. 

Dzienniki Etki Daum są wiarygodną, wstrząsającą i szczegółową kroniką życia w łódzkim getcie. Jednak portret Rumkowskiego, jaki się z niej wyłania, wydaje się nieco stronniczy - jakby Etka Daum nie chciała mówić i pisać źle o swoim pracodawcy, któremu wiele zawdzięczała (np. załatwianie leków dla chorej matki i narzeczonego, chronienie przed zemstą obrażonego Niemca). 

Na pewno początkowo pochodząca z Warszawy dziewczyna mogła nie rozeznawać się w układach panujących w łódzkim getcie, mogła nie znać wielu szczegółów z życia Rumkowskiego i pogłosek dotyczących jego pedofilskich skłonności (o których dziś wiemy, że były faktem). 
Trudno jednak uwierzyć, by z czasem nie zreflektowała się, jaką "miłością" jej przełożony darzył dzieci z sierocińców, które często odwiedzał. Gdy Etka pisze, że Rumkowski w towarzystwie opuszczonych maluchów się relaksował, brzmi to jak złowieszcza dwuznaczność, której nie równoważy misja, jaką były starania o utrzymanie przy życiu mieszkańców getta. 
Trudno jednak oceniać postawę kobiety, która przetrwała piekło, z naszej perspektywy. 

"Byłam sekretarką Rumkowskiego" to nie tylko książka o kontrowersyjnym "żydowskim królu" i jego świcie. Przede wszystkim jest to zapis codziennych zmagań z głodem, zimnem, chorobami, strachem, śmiercią. To także osobiste wynurzenia autorki, której życie w łódzkim getcie rozświetlała miłość do narzeczonego i późniejszego męża. 

Wyrazy uznania na pewno należą się Elżbiecie Cherezińskiej, która zredagowała i przygotowała do druku zapiski Etki Daum. Ponieważ jej pisany na bieżąco w getcie pamiętnik zaginął, po wojnie odtworzyła ona swoje zapiski. Wymagały one jednak wielu konsultacji i sprawdzenia historycznych szczegółów. Zaangażowanie Cherezińskiej w projekt jest godne podziwu. 

Interesujący jest również zamykający książkę rozdział, który opisuje dalsze losy Etki i jej bliskich - od gehenny w obozach koncentracyjnych po powojenne czasy. 

Obowiązkowo należy zacząć lekturę od wstępu autorstwa Szewacha Weissa oraz wprowadzenia Elżbiety Cherezińskiej. Dzięki tym tekstom łatwiej zrozumieć niektóre opisane przez Etkę Daum mechanizmy. 

Na uwagę zasługuje także strona edytorska – książka jest wydana w dużym, albumowym formacie, stylizowana graficznie na stary dziennik i opatrzona archiwalnymi zdjęciami, które jeszcze bardziej potęgują grozę zawartą w treści. 

Na pewno nie jest to książka do poduszki, jednak warto ją poznać, bo stanowi cenny i niepodważalny dokument, mogący zainteresować nie tylko miłośników historii.

BEATA IGIELSKA