Długa droga do domu
Joanna Jax

Na naszym rynku książki pojawiają coraz to nowe nazwiska, co nie przekłada się jednak na jakość rodzimej literatury. Polskie autorki jak muchy do miody lgną do przesłodzonych historii miłosnych, porażających swą lepkością happy endów. Wiele do życzenia pozostawiają również jednowymiarowi bohaterowie i przewidywalne, często mało realne, zdarzenia. Na szczęście są też pisarki, które ponad wszystko stawiają poziom swojej twórczości, co w efekcie przynosi powieści mądre, dojrzałe, wyzwalające emocje, poszerzające wiedzę i pozostawiające w nas wiele pytań, skłaniające do refleksji. Do ostatniego grona zaliczam Joannę Jax. 

"Długa droga do domu" to zaledwie jej drugi utwór, ale warsztat autorki sprawia wrażenie, jakbyśmy mieli do czynienia z artystką o bogatym dorobku. Powieść zaklasyfikowano jako sagę rodzinną, choć dla mnie jest to raczej swoista powieść drogi rozumiana na wiele sposobów.

Po pierwsze to przeprowadzka Joanny do starego domostwa i ucieczka po traumatycznym małżeństwie. Kobieta znajduje i czyta pamiętniki oraz listy Tosi Tańskiej. Już w trakcie ich lektury   wyrusza w niezwykłą podróż w czasie, która finalnie okażę się powrotem do przeszłości, ale i krokiem w przyszłość. Po drugie jest to wędrówka rodziny Tańskich - emigracja, szukanie własnego miejsca, rozpoczynanie od nowa. Choć w tym ostatnim mistrzynią jest główna bohaterka - Antonina. 

Po zaskakującym dramacie, jaki swoim najbliższym zgotowała Tosia, po śmierci w niewyjaśnionych okolicznościach jednego z członków rodziny, niemożliwie jest dalsze funkcjonowanie Tańskich. Antosia wyprowadza się z ukochanym Emmanuelem, mając nadzieję na szczęśliwe życie u boku tego, dla którego poświęciła życie. Małżeństwo okazuje się jednak pasmem bólu, a zapomnienie przynosi opieka nad synkiem. Jednak i to zostaje kobiecie odebrane. Po tajemniczym zniknięciu męża i dziecka Tosia rozpoczyna kolejną wyprawę - w poszukiwaniu rodziny.

Razem z bohaterką będziemy przemierzać Stany, Kubę, Boliwię, Paryż, Berlin, weźmiemy udział w rewolucjach, pościgach, egzekucjach. Na wielką politykę spojrzymy oczami jednostek, które trwale zapisały się na kartach historii. Imponujące wrażenie robi rozmach tej powieści i wszechstronność autorki. I choć trudno czasem nadążyć za rozumowaniem (czy raczej emocjonalnością) Tosi Tańskiej, to nie ma obawy o wątki historyczne - tu Jax przeprowadzi nas bezpiecznie, choć w zawrotnym tempie. 

Równie ciężko, jak w kilku zdaniach nakreślić tak bogatą fabułę, jest wymienić wszystkie walory prozy Joanny Jax. Największe wrażenie robią wszelkie szczegóły i szczególiki - pisarka jest precyzyjna, dba o detale, bo dzięki nim tworzy przestrzeń, w której działają postacie. Ta wierność i plastyczność opisów przenosi odbiorcę do świata powieściowego, czyni go jednym z bohaterów. Kolejną zaletą jest naturalność i swoboda językowa, nie odnajdziemy tu sztucznych dialogów, nieuzasadnionych wyborów - wszystko ze sobą współgra i tworzy harmonijną jedność. Pochwalę jeszcze umiejętnie stopniującego napięcie narratora. I oczywiście zostawię zaskoczenie - to najmocniejszy punkt w pisarstwie Jax - niejednokrotnie Antosia wywiedzie nas w pole swoim zachowaniem i decyzjami, wiele razy zdarzy się również, że autorka zadziwi was rozwiązaniami fabularnymi - nie ma tu schematów ani drogi na skróty.

W powieściach rodzinnych często spotykamy się z irytującym zarzuceniem czytelnika wszystkimi informacjami naraz. Autorzy przedstawiają bohaterów (i tło) natychmiast, najczęściej korzystając z opisów i wyliczeń, a zdezorientowany natłokiem wiadomości odbiorca czuje wyłącznie chaos. U Jax jest inaczej i to jej kolejna wielka zaleta - pisarka stopniowo przedstawia nam postaci, przede wszystkim dając ich poznać w działaniu. To z ich zachowania, gestów, wyborów czy dialogów wyłania się pełny portret danego bohatera.

W powieści Jax jest miejsce na wszystkie ważne tematy: od niespełnienia artystycznego (i jego skutków), życia podług konwenansów, homoseksualizmu i tolerancji (lub jej braku), przepowiedni, przekleństw, przez przyjaźń, macierzyństwo, miłość, namiętność, po religię, fanatyzm, nienawiść, zdradę, zazdrość, politykę, historię, śmierć, zabójstwo. Każdą z tych kwestii autorka pokazuje z co najmniej dwóch perspektyw, zostawiając jednocześnie miejsca także na punkt widzenia odbiorcy. Pisarka demaskuje bezsens fanatyzmu ideologicznego, rewolucyjnych działań, rozlewu krwi niewinnych. Widzi w tym przede wszystkim cierpienie pojedynczego człowieka. Pokazuje, jak jedna decyzja (podjęta pochopnie, pod wpływem emocji) może zaważyć na całym życiu (nie tylko tego, który dokonał owego wyboru). Zwraca też uwagę na relacje międzyludzkie, głównie rodzinne, udowadniając, że nie da się zbudować solidnego związku na kruchych fundamentach.

To też galeria niesamowitych osobowości. Każdy bohater jest postacią złożoną, bardzo ciekawą i wywołującą wiele emocji. I na tym polu Jax może pochwalić się wszechstronnością. Oni są tu ludźmi - nie papierowymi tworami. Wiele w nich uczuć, nieszczęść, wątpliwości. W świecie "Długiej drogi..." los jest bardzo okrutny i boleśnie doświadcza niemal wszystkich. Fascynują nie tylko ci z pierwszego planu - z równie wielka ciekawością śledzimy losy także postaci epizodycznych (którym autorka też poświęca uwagę, nie zostawia nikogo z niedomkniętą historią!). Najbardziej skomplikowaną kreacją jest Tosia, kobieta pełna sprzeczności, która łaknie zainteresowania, miłości i akceptacji. Ma silnie rozwiniętą potrzebę bycia przy kimś (opieki), jednocześnie musi być ciągle w ruchu. 

"Długa droga do domu" to wspaniała książka o poszukiwaniu siebie, wierności swoim ideałom i wartościom. Tosia wielokrotnie błądziła, wiedziona pozornym szczęściem i pragnieniem bliskości. Przeżyła wiele dramatów, ale i zdarzały jej się chwilę radości. Co takiego ma w sobie ta kobieta, że - mimo jej godnych potępienia czynów - my wciąż jej kibicujemy? Czym skradła nasze serca, że po zakończonej lekturze bez wahania ją rozgrzeszamy? Może przez to, że sami również często podążamy za uczuciami, usypiając rozum?