Nieślubna ciąża, plotka rujnująca życie, praca bez szans na awans i moralność, która dotyczyła wyłącznie kobiet. XIX-wieczna Galicja była światem ostrych granic i surowych ocen – jeden błąd mógł wówczas na zawsze wypchnąć kobietę poza społeczny margines. To, co w cyklu Bestia i pani Róża wydaje się literackim dramatem, w rzeczywistości stanowiło codzienność wielu kobiet. Historia Rozalii i Klary odsłania mechanizmy epoki, w której wolność była przywilejem nielicznych.
Cnota, plotka, wykluczenie. Jak naprawdę wyglądało życie kobiet w XIX-wiecznej Galicji?
Data: 2025-12-29 10:31:29
Nieślubna ciąża jako piętno. Dlaczego samotna matka była poza nawiasem?
Wątek niezamężnej, ciężarnej Klary w powieści Bestia i pani Róża. Demon łatwo odebrać emocjonalnie, ale dopiero kontekst epoki pokazuje jego prawdziwy ciężar. W XIX wieku w całej Europie środkowej samotna matka była narażona na ostracyzm, którego dziś trudno sobie wyobrazić. Ciąża bez ślubu praktycznie zawsze prowadziła do utraty reputacji, a często także pracy i wsparcia rodziny. Nieślubne dziecko było określane jako nielegalne, a matki rzadko mogły liczyć na pomoc instytucji. Zostawały same, a ich sytuacja była traktowana jako moralna wina. Klara ma więc wielkie szczęście, że może liczyć na schronienie u Rozalii.
Edukacja i praca kobiet w Galicji. Wysokie ambicje, niskie możliwości
Dziś brzmi to absurdalnie, ale pod koniec XIX wieku kobieta, która chciała zdobyć wykształcenie lub pracować w zawodzie dającym niezależność, napotykała na wiele przeszkód. Kobiety rzadko pojawiały się w zawodach cenionych społecznie. Pracowały głównie jako służące, krawcowe, pomoce domowe. Były to profesje nisko płatne i zależne, co uniemożliwiało im budowanie własnej pozycji.
Co ciekawe, w transakcjach majątkowych kobiety praktycznie nie uczestniczyły. Jeśli już się pojawiały, często wymagały zgody męża lub opiekuna. Środowiska akademickie również nie były dla nich otwarte. Większość uczelni nie przyjmowała kobiet albo czyniła to wyłącznie w formie kursów uzupełniających, które nie dawały pełnych praw zawodowych.
Na tym tle bardzo wyraźnie widać, z czym mierzy się Rozalia. Jej potrzeba wpływu na własne życie stoi w sprzeczności z realiami epoki, a jej bunt wynika z bardzo konkretnych ograniczeń prawnych i społecznych.
Podwójne standardy obyczajowe. Kobieta oceniana inaczej niż mężczyzna
W XIX wieku kobieta była ustawiona pod lupą moralną (co właściwie nie zmienia się również dzisiaj). Każde potknięcie mogło oznaczać utratę pozycji. Mężczyzna miał o wiele większą swobodę. Po romansie mógł odbudować reputację. Kobieta już nie.
Historycy opisują, że kobieta była definiowana przede wszystkim przez swoją cnotę i gotowość do spełniania roli społecznej, którą wyznaczało środowisko. To wpływało na każdą sferę życia: małżeństwo, pracę, relacje sąsiedzkie. Plotka była narzędziem kontroli, a złamane konwenanse mogły doprowadzić do społecznego wykluczenia.
Literatura XIX wieku dobitnie pokazuje, że los kobiet osądzanych przez pryzmat moralności był zjawiskiem powszechnym. Anna Karenina traci pozycję i wpływ na własne życie, bo zdecydowała się na miłość poza małżeństwem. Salony, które ją wcześniej podziwiały, zaczynają ją omijać, a winą obarcza się wyłącznie ją, nie mężczyznę. Hester Prynne ze Szkarłatnej litery zostaje wystawiona przed tłum, który żąda symbolicznej kary za nieślubne dziecko. Tess Durbeyfield u Hardy’ego ponosi odpowiedzialność za wydarzenia, na które nie ma wpływu. Jej dziecko staje się powodem wstydu, a ona sama traci szansę na normalne życie. W polskiej literaturze podobny mechanizm widzimy w Trędowatej. Ewa nie łamie zasad obyczajowych, ale jej pochodzenie wystarcza, by stała się celem upokorzeń. Z kolei Emma Bovary doświadcza klasycznego mieszczańskiego ostracyzmu. Społeczność obserwuje każdy jej krok i z czasem zamienia go w pretekst do oceny.
Katarzyna Hewa w cyklu Bestia i pani Róża nie przytłacza obrazem epoki, ale pozwala nam ją lepiej poznać i samodzielnie ocenić. Choćby z tego względu warto sięgnąć po jej książki!
Źródła:
Muurling, Sanne. Unwed Mothers, Urban Institutions and Female Agency. Erasmus University Repository.
https://repub.eur.nl/pub/41551
Brändström, Anders. Illegitimacy and Lone-Parenthood in 19th Century Sweden. Persee.
https://www.persee.fr/doc/adh_0066-2062_1999_num_1998_2_1938
Plakans, Andrejs; Guth, Deirdre. The Lithuanian Family in Its European Context, 1800–1914. Springer.
https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-319-51082-8
Sozańska, Dominika. Aktywność zawodowa kobiet na przełomie XIX i XX wieku w Galicji.
https://ejournals.eu/pliki/art/13949/
Kozak, Szczepan. Kobieta na prowincji galicyjskiej w świetle akt notarialnych 1871–1914.
https://www.academia.edu/94611527/Kobieta_na_prowincji_galicyjskiej_w_%C5%9Bwietle_akt_notarialnych
„Być kobietą w Galicji epoki fin-de-siecle”. Culture.pl
https://culture.pl/pl/artykul/byc-kobieta-w-galicji-epoki-fin-de-siecle
Plakans, Andrejs. Family, Culture and Society in Central Europe. Springer.
