Nic nie mów. Historia inspirowana autentycznymi wydarzeniami
Naomi Ragen

„Nic nie mów” to powieść wkraczająca w niełatwe, skomplikowane i niebezpieczne rejony – Naomi Ragen pokazała jak wielką siłę ma wiara, ale podkreśliła, że nie zawsze jest to moc wykorzystywana do wyłącznie duchowych poszukiwań.

Jerozolima. Do szpitala trafia 3-letni Menchie w ciężkim stanie. Policja i lekarze nie mają wątpliwości, że chłopiec jest ofiarą przemocy. Próbują namierzyć rodziców. Okazuje się, że matka jest już w ośrodku – przywiozła starszego syna z niemal przypieczonymi nogami. 4-letni Eli budzi powszechne zdumienie całego personelu – dziecko z poparzeniami trzeciego stopnia, które cierpi niewyobrażalny ból nie płacze, nie jęczy, nawet przy zmianie opatrunków ani drgnie. Śledczy bezskutecznie usiłują ustalić co spotkało rodzeństwo, Daniella Goodman zaś wypowiada tylko jedno zdanie, skierowany do synów nakaz: nic nie mów.

Szczególnie mocno w dochodzenie angażuje się detektyw Bina Cedek. Jako matka nie potrafi zrozumieć dlaczego jakakolwiek rodzicielka krzywdzi własne potomstwo lub pozwala, by jej pociechy były bestialsko katowane. Policja nie ma wątpliwości, że dzieci Goodmanów padły ofiarą bezwzględnej przemocy. Nikt jednak nie chce złożyć wyjaśnień – matka idzie w zaparte, dzieci milczą jak zaklęte.

Nawet pobyt w areszcie i „odpowiednia” kara ze strony współwięźniarek nie jest w stanie skłonić Danielli do wyjawienia prawdy. Kobiety nie rusza też świadomość, że jej pięcioro dzieci tuła się po obcych domach, jedno jest mocno poparzone, a najmłodsze walczy o życie na oddziale intensywnej terapii. Dopiero gry mały Eli zaczyna zwierzać się z „czarów”, które miały wypędzić z rodzeństwa jecer hara, skłonność do zła, pęka bańka mrocznych tajemnic.

Drugim torem biegnie opowieść Danielli – wspomnienia bohaterki sięgają do początków jej znajomości z przyszłym mężem (Shlomiem), okresu narzeczeństwa oraz burzliwego małżeństwa, aż do czasów obecnych. Ragen pokazała dwoje zakochanych, młodych ludzi, wierzących w ideały i bezwzględnie oddanych Bogu. Pochodzą z rodzin amerykańskich Żydów, dzieli ich tylko status społeczny (rodzina Danielli to jubilerscy potentaci) oraz wykształcenie. Dość szybko decydują się na wspólną przyszłość i wyjazd do ojczyzny przodków.

Jednak już pierwsze miesiące w Izraelu przynoszą Danielli rozczarowanie – pod zasłoną bezbrzeżnej wiary i studiowania Tory Shlomie skrywa lenistwo i nieudolność. Kobieta co roku zachodzi w ciążę. Brakuje im pieniędzy, żyją w klitce wielkości pokoju. Na ratunek przychodzi im zamożna babcia z wielkim zastrzykiem finansowym. Goodmanowie przenoszą się do kibucu i dopiero tam zaczynają żyć naprawdę. Daniella wreszcie czuje się na swoim miejscu, nie wie jednak, że to miłe złego początki. Mimo wielu wątpliwości i podejrzeń dość łatwo pozwala sobą manipulować, a jej naiwność doprowadzi do niejednej tragedii.

W „Nic nie mów” nieustannie ścierają się ze sobą dwa aspekty konkretnych zagadnień, np. młodzieńcze wizje z rzeczywistymi zobowiązaniami, wolność i rozwój duchowy z surowymi nakazami religii i tradycji. Autorka stara się przedstawić zawsze dwie strony medalu opisywanej kwestii. Najwięcej ma do powiedzenia o religii i praktykach żydowskich. Podkreśla zaangażowanie wierzących, czystość ducha i moralne zaangażowanie, by skonfrontować je z nadużywaniem zaufania, manipulacjami, oszustwem. Ragen zbudowała solidną konstrukcję, by – pozornie paradoksalnie – uwypuklić cieniutką granicę między praktykami religijnymi a szalonymi czynami rytualnymi.

Pojawia się tu wiele mniej lub bardziej ważnych tematów. Na czoło wysuwa się oczywiście przemoc wobec dzieci, religijny fanatyzm, praktyki kabalistyczne daleko wychodzące poza chęć odkrywania natury Boga i kosmosu, manipulacje. Ale Ragen świetnie pisze m.in. o wkraczaniu w dorosłość i budowaniu trwałego, stabilnego emocjonalnie oraz szczęśliwego związku – Goodmanom się nie udaje, ich początkowo podobna wizja życia szybko przechodzi bolesną weryfikację. Autorka stawia też szereg pytań o rolę kobiet. Sama Daniella, ortodoksyjna Żydówka, nosi w sobie wiele wątpliwości, nie może pogodzić się z kilkoma normami, które narzuca jej religia.

Daniella jest postacią złożoną. Nie budzi jednak sympatii. Jest egoistką – wszędzie to siebie stawia w centrum. Każdy kłopot rozpatruje przez pryzmat własnego bólu, swojej krzywdy i niespełnionych oczekiwań. Nawet gdy umiera jej ukochana babcia w miejsce żalu po stracie pojawia się gniew, że rodzina zorganizowała pogrzeb bez jej udziału. Wystarczyło kilka uwag łechcących jej ego, by bez cienia sprzeciwu (nawet wewnętrznego) pozbyła się męża i przyglądała się katowaniu własnych dzieci.

Narrator, choć nie ocenia, to jednak tak prowadzi wypowiedź, by czytelnik nie miał żadnych wątpliwości, jakie stanowisko zajmuje autorka. Pisarka wikła nas w grę pozorów, czasem daje do zrozumienia, że nie wszystko jest biało-czarne, że pewne sprawy mają swoje drugie – bardzo skomplikowane – dno. Jednak wybór dzieci na ofiary wyraźnie mówi, że najważniejszym pytaniem jest to, na ile możemy godzić się w imię idei czy religii. Ragen jasno określa, co myśli na ten temat: nic nie usprawiedliwia braku reakcji na dręczenie wszelkich istot. Ciche przyzwolenie na zadawanie komuś bólu jest równie złe i bestialskie, co sam akt przemocy.

To nie jest powieść mająca udowodnić, że nie należy wyciągać pochopnych wniosków czy oceniać na podstawie pierwszego wrażenia itp. To bardzo stanowczy i mocny głos w sprawie obojętności czy nawet zgody na cierpienie innych (zwłaszcza dzieci – Ragen dobitnie to podkreśla nie szczędząc opisów makabrycznych tortur). Nic nie usprawiedliwia wyrządzanej krzywdy, szczególnie bezbronnemu. I we wszystkim trzeba zachować umiar, bo jeden więcej może okazać się tym, który zaprowadzi nas za daleko…