Tego nie wiedzieliście o ewolucji! Ciekawostki, fakty, anegdoty

Ewolucja to zachodzące w czasie, na przestrzeni milionów lat zmiany, które ukształtowały organizmy żywe. Procesy te nie tylko przyczyniają się do bioróżnorodności, ale powodują także, że zazwyczaj kolejne pokolenia są lepiej przystosowane do środowiska, w którym przyszło im żyć. Z teorią ewolucji kojarzony jest przede wszystkim Karol Darwin, który w połowie XIX wieku w publikacji O powstawaniu gatunków zawarł swoje przypuszczenia. Ewolucja jest przedmiotem intensywnych badań lekarzy, biologów i genetyków, ale jest też – pod względem zmian zachodzących w życiu człowieka – ciekawym tematem dla antropologów czy socjologów. Musimy jednak pamiętać, że proces ten zachodzi bardzo powoli. Mutacje na poziomie genetycznym powodujące lepsze przystosowanie „weryfikowane" są przez organizmy na przestrzeni wielu pokoleń. Co ciekawego możemy znaleźć w historii ewolucji człowieka? Jakie zmiany pomogły – lub wręcz przeciwnie – utrudniają nam życie we współczesnym świecie? A może istnieją procesy, które trwają niezmiennie od milionów lat? Pisze o tym współczesny naukowiec i publicysta, Adam Hart, w książce Niedostosowani. Dlaczego ewolucja nie nadąża. A my dziś prezentujemy Wam kilka ciekawostek i faktów, których być może nie znaliście.

Fascynująca glikoliza

Proces glikolizy - zmiany cząsteczki glukozy (cukru) w molekułę dostarczającą komórkom energii - zachodzi w taki sam sposób u ludzi, niedźwiedzi, grzybów i… bakterii! Jak widać, to bardzo stary i szeroko rozpowszechniony szlak metaboliczny.

Czytaj również: Czy grypa jest groźna?

Dlaczego jesteśmy otyli?

Odpowiedzi na to pytanie należy szukać w „hipotezie oszczędnego genu”. Mówi ona, że organizm ludzki gromadzi zapasy tłuszczu na wypadek klęski głodu. Klęski takie zdarzały się tysiące lat temu, gdy człowiek prowadził koczowniczy tryb życia. Teraz, gdy pokarmu jest sporo (i spożywamy go też często za dużo), konsekwencją genetycznego dostosowania do zapobiegania śmierci głodowej, jest… otyłość.

Dlaczego zęby się psują?

Zmiana trybu życia człowieka przyczyniła się do chorób zębów. Gdy z łowców-zbieraczy zmieniliśmy się w osadników i zaczęliśmy uprawiać rolę, z biegiem tysiącleci zmienił się także kształt twarzy człowieka. Masywna szczęka nie była już potrzebna do przeżuwania znajdywanych, często twardych, surowych pokarmów, za to mniejsza i drobniejsza świetnie nadawała się do spożywania przetworzonych (zmielonych, roztartych w żarnach, poddanych obróbce termicznej i – co za tym idzie – miększych) produktów pochodzących z uprawy. Mała szczęka niosła jednak za sobą pewne konsekwencje: stłoczenie zębów. A stłoczone zęby to świetne siedlisko dla bakterii powodujących próchnicę.

Czytaj również: Ekspedycja Franklina 1845

Celiaklia - ewolucyjny paradoks

Celiakia stanowi dla genetyków swego rodzaju ewolucyjny paradoks. Celiakia to autoimmunologiczna choroba, spowodowana zbyt silną reakcją alergiczną organizmu na spożywanie produktów zawierających gluten (np. produkty pszenne). Naukowcy spekulują, że mutacja genów powodująca celiakię spowodowana była ochroną zębów przed próchnicą w czasach, gdy człowiek zaczął prowadzić osiadły tryb życia i rozwinął rolnictwo.

Nietolerancja laktozy

Choć może wydawać się to paradoksem, to większość ludzkiej, dorosłej populacji na Ziemi nie może spożywać mleka w stanie surowym, bo cierpi na nietolerancję laktozy. Mleko spożywać mogą ludzie obdarzeni ewolucyjną cechą zwaną persystencją laktozy, czyli enzymem trawiącym cukier mleczny. W krajach Europy północno-zachodniej ponad 90% ludzi cechuje persystencja laktozy, natomiast w Chinach odsetek ten wynosi zaledwie 5%

Czytaj również: Bakterie, wirusy - czy są niebezpieczne, co warto wiedzieć?

Pomocne bakterie

Na przestrzeni tysięcy lat ewolucji, w organizmie człowieka wypracowana została specyficzna kooperacja z bakteriami jelitowymi. Bakterie pomagają w trawieniu, syntetyzowaniu niezbędnych dla zdrowia człowieka witamin, przyswajaniu metali (wapnia, magnezu) czy też powstrzymują rozwój czynników chorobotwórczych. Szacuje się, że w organizmie dorosłego, ważącego 70 kilogramów mężczyzny znajdują się bakterie o łącznej masie 0,2 kilograma.

Groźne mikroorganizmy

Pokarmy, które współczesny człowiek spożywa na co dzień – produkty wysokoprzetworzone, tłuste – diametralnie różnią się od diety ludzi pierwotnych. To niedostosowanie objawia się na poziomie jelitowej flory bakteryjnej, która nie radzi sobie z przetwarzaniem dostarczanych podczas posiłków pokarmów. W odpowiedzi na „nową" dietę, w jelitach zaczynają pojawiać się też nowe bakterie, które często wywołują choroby.

Czytaj również: Koty - ciekawostki

Higiena bywa niebezpieczna

Żyjemy w środowisku, w którym za bardzo dba się o... higienę! W tak sterylnych warunkach organizm człowieka często nie potrafi rozróżnić, co jest patogenem, a co nie. W takich okolicznościach odpowiedź immunologiczna organizmu może być przesadzona, co skutkować może licznymi alergiami.

Stres

Stres w założeniu był reakcją człowieka pierwotnego, który znalazł się w sytuacji zagrożenia życia. Produkowane wtedy „hormony stresu" mobilizowały do jednego z dwóch działań: ucieczki lub walki. Współczesny człowiek żyje w ciągłym stresie, mimo że bardzo często czynniki powodujące stres nie muszą wiązać się z aż tak silną na nie reakcją. „Życie w stresie" ma jednak sporo negatywnych konsekwencji. Są to bóle głowy i mięśni, zmęczenie, problemy żołądkowe i kłopoty ze snem. Ciągły stres może być też przyczyną depresji.

Czytaj również: Karol Darwin - cytaty

Geny a osobowość

Zadaniem enzymu COMT jest przyspieszenie rozpadu neuroprzekaźnika: dopaminy. W łańcuchu aminokwasów kodowanych przez gen może dojść do zastąpienia waliny metioniną (i odwrotnie). Aminokwasy te mają zupełnie inne właściwości, co powoduje, że ostateczny kształt enzymu może być różny. Metionina rozkłada czterokrotnie słabiej dopaminę aniżeli walina. Mutacja ta, kodująca enzym COMT spowodowała, że na poziomie genetycznym możemy rozróżnić dwa typy osobowości: „wojownika" i „wrażliwca". U „wojownika" występuje walina, u "wrażliwca" – metionina.

Więcej ciekawostek związanych z ewolucją człowieka znaleźć można w książce Niedostosowani Adama Harta (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego). Publikację tę kupicie w popularnych księgarniach internetowych: