Recenzja książki: Zemsta. Zapomniane powstania w obozach zagłady

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Ze względu na warunki urągające ludzkiej godności, życie w obozach koncentracyjnych było prawdziwym piekłem. W szykanowanych na każdym kroku więźniach zrodził się w końcu bunt, co pokazuje książka Zemsta. Zapomniane powstania w obozach zagłady, stanowiąca – oprócz wartości dokumentalnej – hołd pamięci oddany poległym przez tych, którym udało się przeżyć.

Odnosząc się do Treblinki, Sobiboru i Auschwitz-Birkenau, Michał Wójcik opiera się na wypowiedziach świadków tamtych wydarzeń, stanowiących treść zarówno dokumentów przechowywanych w archiwach historycznych, jak i niepublikowanych wspomnień. W swojej relacji podaje imiona i nazwiska (nie zapominając równocześnie o bezimiennych bohaterach) więźniów i esesmanów, pseudonimy, stopnie, pełnione funkcje, daty, liczby, kryptonimy, nazwy miejscowości. Każdemu z trzech obozów zagłady autor poświęcił obszerną część publikacji, szczegółowo omawiając poszczególne zagadnienia: brutalne rozładunki na rampie, niepewność pierwszych obozowych dni, głód, pracę ponad siły, transporty, krematoria, gazowanie nowoprzybyłych i związane z tym asystowanie w procesie zabijania, tortury, epidemie, ucieczki oraz uzależnione od nich dziesiątkowania komand, masowe sterylizacje kobiet i mężczyzn, zastrzyki z fenolu prosto w serce, ale i smutną miłość ludzi, skazanych – prędzej czy później – na śmierć.

Wspomnienia ocalałych więźniów, przekazujących wszystko to, co trudno jest opisać słowami, pełne są tęsknoty za zamordowanymi najbliższymi, żalu i rozgoryczenia z powodu pogrzebanych marzeń oraz niespełnionych nadziei, a także przerażenia wywołanego zaangażowaniem, z jakim zatrudnieni w obozie esesmani podchodzili do kwestii żydowskiej. Nieludzka obozowa codzienność, wyniszczająca praca, brak odpowiedniej ilości jedzenia oraz strach to główne przyczyny rodzącego się powoli, lecz konsekwentnie oporu. Obrazowe są opisy działania liderów obozowej konspiracji, etapy potajemnie przygotowywanych powstań, egzekucje obozowych oprawców oraz obławy na uciekinierów.

Publikacja Wydawnictwa Poznańskiego stanowi refleksję dotyczącą życia i śmierci. Zawiera fakty, do których czytelnik sam musi się ustosunkować. Liczne przypisy oraz obszerna bibliografia szczegółowo wyjaśniają ówczesną rzeczywistość, a dokładnie opisane fotografie i plany obozów dokumentują ogrom wyrządzonego zła. Zamieszczone w Zemście... wspomnienia ocalałych więźniów są więc na wagę złota, by w ludziach żyjących współcześnie zrodziło się poczucie odpowiedzialności za kultywowanie pamięci o zamordowanych w obozach zagłady.

Tagi: historyczne