Podręcznik dla inkwizytorów
António Lobo Antunes

„Podręcznik dla inkwizytorów” Antonio Lubo Antunesa to jedna z tych powieści, które przyciągają, ale jednocześnie przygniatają swoim ciężarem. Ciężarem wyrazu, tematu, bohaterów, artyzmu. Przeczytana już jakiś czas temu, musiała odczekać na „przetrawienie” i ułożenie w słowa emocji jakie na mnie wywarła.

Nie od razu udaje się oswoić z narracją, poszatkowaną, pokiereszowaną jak ludzka psychika. Od pierwszych stron jednak daje się wyczuć niepowtarzalny styl autora, unikalne przedstawienie historii człowieka, „który nigdy nie ściągał z głowy kapelusza, żeby było wiadomo, kto tu rządzi”. I właśnie władza, pełna tyranii, dyktatury, władza, która zaraża człowieka na całe życie, czyniąc zeń więźnia, staje się obok Francesco, najważniejszą bohaterką tej powieści.
Sam Francesco, pokonany przez starość, która przychodzi nieuchronnie, nie zważając na pełnione stanowiska i układy polityczne, próbuje jeszcze wykrzesać z siebie resztki siły, by podsumować swoje życie i przekonać siebie samego i innych, że wciąż trzyma „lejce w dłoni”. Dawno jednak może zapomnieć o tym atrybucie władzy. Nie ma w nim sprawczości. A obraz jaki wyłania się z przywoływanych strzępków zdarzeń, zeznań skrzywdzonych osób,wielu niegodnych uczynków, sprawia, że nie jesteśmy w stanie odczuć nad nim litości, współczucia czy miłosierdzia.

Antunes splata głosy ofiar i katów, obnaża niebezpieczeństwo jak i iluzję absolutnej, despotycznej władzy. Przychodzi czas, że każda dyktatura zatrzęsie się w posadach, runie, pozostawiając zaklinających rzeczywistość zwolenników reżimu, zdających się nie dostrzegać swego upadku. Nie rozpada się jednak bez śladu, znaczy ludzi, całe pokolenia, obciąża zarówno potomków ofiar jak i katów.

Niezwykły jest styl prozy Antunesa, począwszy od wybiórczej interpunkcji, po brutalność opisów, wielość wtrąceń, liczne retrospekcje. Bez wątpienia nie jest to lektura łatwa w odbiorze, mnogość głosów, powtórzeń, poszarpanych myśli sprawia, że należy być czytelnikiem uważnym, skupionym, a i świadomym ciężaru tej powieści, który po lekturze jeszcze na długo nie chce opuścić naszych myśli.

,,Podręcznik dla inkwizytorów", to literacka przestroga, przypominająca, że władza absolutna deprawuje, a jej blizny potrafią przypominać o sobie przez pokolenia.

Główny bohater to wysoki rangą dostojnik państwowy, minister ceniący się nawet przez samego Salazara jest symbolem brutalności dyktatury. Jego biografia, ukazana jako zbiór wspomnień ukazuje mechanizmy władzy, która nie tylko niszczyła ofiary, ale też po części samą siebie. Autor pokazał mi, jak wieloletnie rządy, oparte na strachu, przemocy i upokarzaniu, pozostawiły piętno na społeczeństwie. Książka portretuje upadek człowieka, który nie potrafił porzucić dawnej chwały, pomimo tego, że utracone zostały wszystkie atrybuty władzy.

Ta historia jest niezwykle barwna i to nie tylko za sprawą fabuły, ale również za sprawą metafor, wielu retrospekcji i niezwykłych aluzji literackich, które niejednokrotnie wymagały pełnego oddania się lekturze, że nie stracić jakże ważnych niuansów.
Z pozoru ta książka w natłoku wspomnień wydaję się chaotyczna, jednak dopiero gdy oddałam jej należytą ilość skupienia, widziałam i rozumiałam znacznie więcej, niż z pozoru mi się wydawało. To nie jest książka łatwa, ale przy odpowiednim nastawieniu książka rekompensuje każdą poświęconą jej minutę.

,,Podręcznik dla inkwizytorów" to przede wszystkim portretowanie destrukcyjnego wpływu władzy. Antunes, analizując losy swojego bohatera, ukazuje, jak mechanizmy opresji i brutalność dyktatury zakorzenione społecznie nie ustają wraz z upadkiem reżimu. Wspomnienia z czasów Salazara nadal budzą lęk i paranoję zarówno u ofiar, jak i u sprawców. Książka zmusiła mnie do przemyśleń na temat  granic moralności i o tym, jak łatwo człowiek może zostać narzędziem systemu, który go wypacza i moralnie wichruje.

Ta książka w klarowny obnażyła patologiczny wpływ władzy i nie tylko rozlicza się z brutalną historią, ale także pokazuje, że mechanizmy władzy, chociaż zmieniają się jej formy, to zawsze pozostawiają trwały ślad w ludzkiej świadomości.